lunes, 28 de marzo de 2011

O horto ecolóxico


“Y sin duda nuestro tiempo… prefiere la imagen a la cosa,
…la representación a la realidad,la apariencia al ser…"
Ludwig Feuerbach

O último número da revista Ágora do Orcellón, que se presentou o venres no Carballiño, está dedicado ó concello do Irixo. Nun dos artigos, don Antonio González Bernárdez, párroco de Santa Mariña de Loureiro, fai unha breve historia da Cooperativa de Loureiro, da que foi o principal impulsor. Merecería estudarse en escolas e institutos, e tamén nos seminarios, esta exemplar historia da loita dun párroco por mellorar as condicións de vida dos seus fregueses –neste caso tamén dos seus veciños, porque don Antonio é natural da mesma parroquia de Loureiro-, loita na que chegou a remover Roma con Compostela para levar adiante o proxecto –baste dicir que foi a igrexa alemana, a través de Misereor, quen financiou o proxecto inicial con 60.000 marcos, a principios dos anos 70-, buscando a modernización das antigas estruturas das explotacións agrarias. O acto do Carballiño, onde ademais se presentou un DVD que documenta en imaxes a citada historia, propiciou que logo compartira mesa e mantel con don Antonio, con quen tiven a honra de coincidir durante algúns anos no claustro do Instituto do Carballiño, e con algúns amigos máis. Foron uns discípulos de don Antonio na empresa os que, durante a cea, falando do presente e vaticinando arredor do futuro, aportaron un dato que me estremeceu: en todo o concello do Irixo non quedan máis de catro ou cinco familias que vivan exclusivamente da terra!; e, sobre o futuro, presaxiaron que ó colexio de primaria non lle quedarían máis de cinco ou seis anos de vida, mentres calculaban que en vinte anos do Irixo non quedarían máis ca algúns veciños na capitalidade municipal….

Tal como sospeitaba, nada dicían o sábado os medios de comunicación sobre o acto de presentación  da revista do Instituto de Estudios Carballiñeses. Pero, chamou a miña atención o titular principal da edición de Ourense do diario La Voz de Galicia, que rezaba: “Ourense estrena una zona de ocio destinada al cultivo ecológico”, todo isto en grandes letras e con fotografía a todo color. Tratábase de informar que os habitantes da cidade de Ourense tiñan á súa disposición un “horto ecolóxico” de 1938 metros cadrados, para  conseguir, supoño que entre outros fins, o importante obxectivo de que “os nenos se dean conta que os tomates non nacen nas bandexas do supermercado”, segundo declaraba ó citado diario  o alcalde.

Fixeime nese titular porque non deixa de resultar un sarcasmo que nunha provincia que está quedando erma; a mesma onde se deixou morrer todo o tecido agrario que, fundamentalmente, a sostiña; aquela na que resulta imposible acercarse ó rural sen contemplar o tráxico espectáculo das casas arruinadas, dos pobos baleiros e das herdades abandonadas; a noticia máis importante sexa a inauguración na capital dun horto ecolóxico de 1938 metros cadrados de superficie. Pero non me sorprende, simplemente confirma algo que veño sospeitando desde hai tempo; mentres miramos de esguello, ou non miramos, para o fundamental, o anecdótico e o accesorio pasan á primeira plana da actualidade; por certo, con gran contento de boa parte do vulgo. Algunha explicación tiña que ter que, a pesar de sermos ese país marabilloso que, segundo dicen moitos, somos, sempre esteamos na traseira de todo. Tal vez esta costume tan nósa de ignorar a realidade, e de aplaudir tonterías, teña bastante que ver co triste presente que nos apreta e co incerto futuro que nos agarda. E desta tendencía á irrealidade poucos se escapan, nin sequera a por tantas razóns eloxiable revista Ágora do Orcellón, que, a pesar das xuizosas reflexións do seu director Avelino Muleiro na introducción do número, dedica logo bastante máis espazo a un invento persoal denominado “A insua dos poetas”, que poderíamos enmarcar, igual cós “hortos ecolóxicos”, dentro do que Debord chamara a sociedade do espectáculo, có gran drama que viven estas terras.


Como diría un veciño meu: veña bombas!

domingo, 27 de marzo de 2011

Tío Serafín

¡Tanto amor y no poder nada contra la muerte!
César Vallejo




Recibo a noticia desde 5000 km de distancia. Fúcheste cando aquí, na terra das ausencias, se marchitan as camelias e florecen os rododendros. E penso nalgo que escribía Proust: la vie se tait maintenant davantage autour de moi (a vida vaise facendo cada vez máis silenciosa arredor de min).

viernes, 18 de marzo de 2011

Leccións de Fukushima

«A ciencia está dividida en dúas categorías: a física e a filatelia»
E.Rutherford (1871-1937)*

 
A  de veces que non teremos escoitado neste País iso de que o ensino na época actual se centra de xeito excesivo na ciencia, e que deixa de lado aquelas disciplinas máis humanísticas (?). O accidente nuclear de Fukushima pode servir, entre nós, para constatar non só a falsidade de tal afirmación senón que o que realmente ocorre é xusto o contrario.


A magnitude da catástrofe que nestes días se vive no Xapón fai que todos esteamos atentos ás noticias que desde alí nos van chegando. Ó asombro pola magnitude do terremoto e do catastrófico tsumami veuse sumar o accidente nuclear. Xustamente, é este último acontecemento o que mantén en Xapón o foco da atención mundial, pola inquietude e temor que produce tal incidencia en tódolos habitantes do planeta. Considero que isto é así ata tal punto que, para o mundo, haberá un antes e un despois de Fukushima, pero non polo terremoto e o tsunami –catastróficos, repito-, senón por causa do accidente nuclear que provocaron.

Así, estes días non foron poucos os alumnos que me manifestaron tanto a súa inquietude coma os seus desexos de saber máis sobre o accidente. Repítense agora as mesmas sensacións do ano 1986, cando o accidente de Chernobil. 

Pero, moito ten cambiado todo desde aquel ano 1986; e non sempre para mellor. Xustamente, cando me propuxen dar algunha explicación ós meus alumnos de Física e Química da ESO sobre o que estaba pasando en Fukushima, atopeime cun grave problema: en todo o ensino obrigatorio non hai un só tema nin unha soa referencia, no currículo de Física e Química, sobre a física nuclear; o que equivale a dicir que en todo o ensino obrigatorio os nosos alumnos non estudan nada sobre este tema de importancia tan capital para a nosa civilización. Isto, con ser grave, aínda o é moito máis cando se observa que nin sequera nas asignaturas comúns do bacharelato se estuda tal contido, se exceptuamos un pequeno apartado da de Ciencias para o mundo contemporáneo (e para darnos conta da “profundidade” coa que se aborda o tema basta dicir que o apartado en concreto, “enerxías alternativas e enerxía nuclear”,  é un máis do cento largo que considera esa asignatura, unha especie de compendio “light” de todo o saber científico universal, para contentar a pasmóns). Deste xeito, o mesmo me pasou ó querer falar do tema cos alumnos de Química de 2º. Soamente teñen un tema de Física Nuclear os alumnos da asignatura de Física de 2º de Bacharelato, unha das optativas que menos escollen (disque é difícil). Si, non é un erro: ¡a Física é unha optativa para os alumnos de ciencias!; que vén a ser coma se a Lingua fose optativa para os de letras. Este estado de cousas conduce a unha penosa conclusión, entre outras posibles: a inmensa maioría dos individuos de este País, teñan estudos obrigatorios, medios ou superiores, non teñen nin a máis mínima idea, fundamentada nos seus estudos, sobre a enerxía nuclear; acaso a que poidan extraer dos periódicos, a televisión ou, o que é pior, dos omnipresentes “tertulianos” (que, polo que vexo, tamén gozan do don da sabiduría na física moderna). E todo iso sucede mentres cansamos e atiborramos ós alumnos con cantidades enormes de contidos, unha boa parte das veces totalmente innecesarios, ou “filatélicos” como diría Rutherford. Parece ser que para formar espíritus críticos….

Por desgracia para nós, a ciencia segue a ser aquilo que inventan os outros (os que a estudan). E ciencia non é, desde logo, castigar ó personal con toneladas e toneladas de filatelia, mentres pasamos de esguello, ou simplemente non pasamos, polos contidos máis fundamentais. Sospeito que, de seguir así, seguirase a perder unha boa parte do gran caudal de intelixencia que pasa por colexios e institutos. E entre os que non se perdan han de ser  máis os cansados e os danados cós formados.

Nunca aprenderemos?... Creo que non!


* Físico que estudou e clasificou os diferentes tipos de radiacións radiaoctivas (alfa, beta e gamma), descubriu que a radioactividade ía acompañada da desintegración dos átomos e propuxo o primeiro modelo atómico nuclear. Gañou o premio Nobel de Química en 1908.

martes, 8 de marzo de 2011

Edelmiro Bascuas: o ben case nunca fai ruído


Quería descubrir si el nombre del río
podía estar relacionado con el rumor,
con el fragor de sus fuentes,
como sostenían algunas etimologías..
Claudio Magris (El Danubio)

Foi onte, lendo o xornal “La Voz de Galicia” na cafetería habitual, cando souben do pasamento de Edelmiro Bascuas López, don Edelmiro segundo me gustaba a min chamarlle, tanto por idade coma por autoridade. Logo, na casa, descubrín que a triste noticia xa se producira a mediados do pasado mes de febreiro.

Resulta totalmente certa a afirmación coa que dá comezo a fermosísima columna, “Edelmiro Bascuas, amigo y maestro”, que, na súa memoria, escribía Segundo L. Pérez López no diario antes citado: «La vida del sabio pasa desapercibida, casi siempre, para el común de los mortales.». E, estou plenamente de acordo con que tal afirmación se faga na memoria de don Edelmiro: á súa condición de sabio, comunmente aceptada por todos os que tivemos a sorte de tratalo, uníase a súa profunda humildade e ese xeito de pasar pola vida, «como de puntillas para no molestar», que remarca o brillante cronista no seu eloxio do finado.

Persoa boa e xenerosa onde as houbera, sempre estaba disposto a compartir o seu inmenso caudal de coñecementos filolóxicos con calquera que llo solicitase, aínda que fose con persoas tan insignificantes coma min, con tantas ignorancias nese campo do saber. Non foron poucas as voces do meu libro “Nomes do Ribeiro” nas que contei co seu sabio consello. Tampouco podo esquecer que dedicase parte do seu verán do 2008, en Espinho, a ler con atención a miña minúscula obra; iso, vindo dun mestre da toponimia coma el, foi unha das maiores satisfaccións que me produciu a publicación do libro. E que foi un dos lectores máis atentos dos “Nomes do Ribeiro” quedou demostrado por todas as anotacións que me fixo saber, á volta de Portugal: unhas para mostrar o seu acordo con algunhas das etimoloxías propostas, outras as súas dúbidas e outras o seu total desacordo.

Foise, é certo, «como de puntillas para no molestar», pero aí queda a súa monumental obra. Entre a publicada, porque o seu traballo aínda nos deparará algunha satisfacción, lembrar os seus “Estudios de hidronimia paleoeuropea gallega” e a súa “Hidronimia y léxico de origen paleoeuropeo en Galicia”, referencias obrigadas ámbalas dúas para tódolos estudosos da toponimia prelatina.

Grazas por todo e que Deus llo pague, don Edelmiro.