lunes, 30 de abril de 2012

Cinonimia sanclodiana


O Platón e o Tío campando pola Praza de San Clodio (1989)

Se non houbera cans,
eu non quixera vivir
Schopenhauer


A cinonimia é aquela parte da onomástica que se ocupa do estudo dos cinónimos (do grego kino ‘can’ e onoma ‘nome’), é dicir, dos nomes propios dos cans. Dentro da onomástica, polo tanto, é unha rama da zoonimia, coma a ailuronimia, que estuda os nomes propios dos gatos, a boonimia, os das vacas e os dos bois, a hiponimia, os dos cabalos, etc. A costume de poñerlle nome ós animais domésticos pérdese na noite dos tempos e xa era común no mundo grego-latino. Na Odisea, Argos era o nome do can de Ulises, o único que recoñeceu ó heroe cando regresou a Itaca vestido de mendigo. Resulta proverbial a fidelidade do can, a súa mirada podería ser o paradigma da tenrura, e sobre a súa intelixencia e filosofía da vida eu non sería tan crítico coma o Padre Feijóo con aquelas tribos de Etiopía que preferían ter por rei a un can.

Non pretendo realizar aquí un estudo pormenorizado dos nomes propios dos cans, un tema que considero de grande interese, pero que sobrepasa claramente as miñas capacidades, así que tan só farei un breve apunte sobre os nomes que levaban algúns que eu coñecín e tratei en San Clodio. A idea xa me tiña pasado varias veces polo maxín, pero foi o outro día, escoitando unha reflexión de Barreiro Rivas nun programa de TV, cando me decidín. A reflexión do ilustre politólogo de Forcarei referíase á cantidade de cans que levaban o nome de Ney cando el era neno. A afirmación de Barreiro pareceume atinadísima: é probable que non existise unha parroquia galega onde non houbese un can co nome daquel mariscal de Napoleón, valente entre os valentes, que, xunto con Soult, dirixira a ocupación de Galicia entre xaneiro e xuño de 1809. Ney foi unha gloria para Francia e un ser vil para os galegos, que morreu fusilado polos seus propios compatriotas, circunstancia esta última bastante frecuente na historia. En San Clodio, o nome do ilustre mariscal francés correspondíalle ó can de raza loba de doña Benita da Petada, a viúva de don Ceferino, o mestre de San Clodio. Outro can da mesma raza era o do señor Arsenio, que levaba outro cinónimo moi común en Galicia: Trotski, o nome daquel revolucionario soviético que correu sorte semellante á de Ney. Eses dous nomes son un exemplo da utilización da cinonimia como modo de humillación de persoeiros históricos especialmente odiados ou perseguidos nun país, tal conducta ilumínanos tamén sobre como acostuman tratar os homes ós seus mellores amigos. Algúns anos despois, significado parecido terían nos cans os nomes de Foucellas ou Piloto, alcumes de dous dos máis destacados guerrilleiros da loita antifranquista. Estaban tamén os Sultán e os Morito como signos evidentes dunha sociedade eminentemente racista, aínda que quen bautizase ós cans non fose consciente de tal actitude.

De tódolos xeitos, na cinonimia, coma na antroponimia, moda e tradición explican a maioría dos nomes. Os máis abundantes por tradición entre os nomes caninos debían ser  León e París; en San Clodio lembro varios con estes nomes, dous deles na miña casa. Logo estaban as modas, a mediados dos sesenta, por exemplo, nos tiñamos un Twist e o Federico da Petada tiña unha Yenka. Don José Sobrado, O Comandante, cando veu dos Estados Unidos, trouxo para San Clodio o primeiro can de perdices lexítimo e púxolle Paul, un nome de beatle, a aquel can neurasténico que, durante varios anos, foi o terror dos nenos que xogabamos na Praza (algúns compañeiros meus aínda teñen marcados os dentes do Paul nas pernas ou nas costas); aínda agora, cada vez que escoito o Help dos Beatles, coma nun videoclip, vexo ó Paul atacando a calquera dos meus amigos, mentres os outros fuximos para agocharnos nas solainas.  

Na nosa casa, dada a afición do meu pai á caza, sempre había varios cans. Lembro o Coma Ti -un nome que lle facía moita graza ós nenos- que viñera de Berán, onde quedara o seu irmau, o  Xa Cho Dixen. O Tío foi o último can de meu pai e da nosa casa, levaba tal nome porque de novo coidara moito dun sobriño orfo, o Pisquiño. O único can anónimo (‘sen nome’) de San Clodio era o dos frades; simplemente o Can Dos Frades, sempre no claustro, sempre na cadea e sempre ladrando. Esta última circunstancia lévame a propoñer a seguinte pregunta: alguén coñece que nome tiña o canciño de San Roque, sen dúbida o máis homenaxeado pola igrexa?

Célebre fora o Non de Gomariz por poñerlle ó can o nome do equipo dos seus amores: Real Madrid. Pero un veciño por non ser menos, o Bolicas da Esperela, mercou outro e púxolle Barça. Épica, cando non esperpéntica e surrealista, fora a pelexa que se armara un día entre o Real Madrid e o Barça no campo da Esperela, nun descanso dun partido de fútbol do Leiro, coa metade da asistencia berrando: Ala Madrí, Ala Madrí!!, e a outra metade: Visca Barça, Visca Barça!! A cousa rematara en empate, pero con bastantes lesións por ambas partes. E doutro que non me quixera esquecer sería do Madaleno, un can mendigo que veu do Carballiño para Leiro, pero que era coma se fose un veciño máis de San Clodio, onde nunca deixaba de asistir á misa dominical, seguramente porque, con acerto, recoñecía a maior monumentalidade da nosa igrexa parroquial comparada coa de Leiro.

Ó único can que eu tiven púxenlle Platón. Era un collie, natural de Carballo. Levaba o seu nome pola seguinte circunstancia: o meu lembrado e querido amigo Antonio Pérez, catedrático de matemáticas na capital de Bergantiños, tiña un can ó que lle puxera Gauss, por razóns evidentes, aínda que case sempre lle chamaba Gaussiño. A min non me cadraban moito os cans coas ciencias nin coas matemáticas, xa que sempre me pareceu adiviñar neles unha maior tendencia á reflexión filosófica e á contemplación, así que, cando tiven que bautizar ó meu cadelo, desbotei o nome de Newton, que cadraría mellor coa miña profesión, e decidín poñerlle Platón, aínda que case sempre lle chamaba Platonciño. Logo, afeito eu a contemplar os cans en liberdade, non me acostumei a ver ó meu Platonciño confinado a vivir nun piso, así que o levei para San Clodio. Creo que alí, en compañía do Tío,  un can sociable onde os houbera, de miña nai e dos meus sobriños, viviu feliz o tempo que lle estaba asignado alá arriba, como diría Jacques “O fatalista”. Pero ese tempo foi curto. O Platón tivo mala pata en San Clodio –a vida en liberdade ten os seus riscos-, primeiro un gato baleiroulle un ollo, e logo, con pouco máis de dous anos de vida, comeu algo envelenado. Tódolos catro de decembro, desde o ano 1991, lembro aquel  día frío e neboento no que enterrei ó Platón na viña de ó pé da casa de San Clodio. Algúns anos despois, ó seu carón, enterrei ó Tío.

Case sempre que vou a San Clodio, séntome un pouco nun artístico marco de pedra que hai na antiga viña, hoxe erma, onde están soterrados os dous cans. Alí, pensando neles, lembro uns versos que, como epitafio, lle escribira Lord Byron ó seu mellor amigo, o can Bratswain:

Cerca deste lugar
descansan os restos dun ser
que posuía a bondade sen vaidade,
a forza sen insolencia,
o valor sen ferocidade,
e todas as virtudes do home,
sen os seus vicios...

lunes, 23 de abril de 2012

Vicent, Julio Camba e a chegada da República




Que don Julio Camba sería un buen embajador,
 está fuera de toda duda.
 Juega al póquer como los ángeles.
Josep Pla


Esta semana comezou a publicarse en Babelia, suplemento cultural do País,  unha nova serie de artigos de Manuel Vicent. A serie -que promete- leva por título Periodistas Literarios e estrease co artigo Un anarquista bajo la cúpula del Palace, dedicado a Julio Camba (1884-1962). 

O escritor e periodista de Vilanova de Arousa foi persoeiro controvertido. No político, pasou da anarquía militante a colaborar en periódicos das máis diversas ideoloxías, do monárquico ABC ó republicano El Páis, máis tarde foi crítico feroz da República (Haciendo de República) e, por último, rematou defendendo o réxime de Franco. Tal vez a definición que dá Vicent de “señorito anarquista” sexa bastante acertada. Eu diría que Camba, como case todo o mundo, fixo o que puido para tratar de conseguir o que quería, que no seu caso era, fundamentalmente, vivir ben, ser un bon vivant. Para iso dedicouse a aquilo que mellor sabía facer que era escribir maravillosamente. Ninguén pode poñer en dúbida que Camba foi un escritor brillante -un dos mellores-, nin que a ironía que destila o seu humor –profundamente galego- sexa unha das de máis quilates da literatura española, comparable en ocasións á de autores ingleses da talla de Chesterton, Wilde ou mesmo de Sterne; non obstante,  sinto que, ás veces, esa chispa humorística de Camba non me alimenta o suficiente, tal vez porque o humor, por si só e aínda que sexa crítico, case sempre resulta apoloxético. E todo iso sen contar cos seus posicionamentos sobre a lingua galega, que non comparto en absoluto. De tódolos xeitos, recoñezo ter certa predisposición negativa contra o hedonismo, e Camba foi un exemplo de practicante consecuente desta filosofía da vida, unha das preferidas polos españois sempre que a ocasión foi propicia. E no seguimento desta doutrina no solar hispano o periodismo literario -Vicent incluído- xogou, e xoga, un papel que nunca se pode considerar desprezable.

Pero o que me empuxou a publicar este texto non foi dar unha opinión sobre a obra de Julio Camba, cuestión para a que resulta obvia a miña incompetencia, senón achegar a descrición  que fai Josep Pla, outro integrante obrigado da serie de Vicent, en El Advenimiento de la República dun encontro que tivo con  Julio Camba, na noite do 14 ó 15 de abril de 1931, á entrada do hotel Palace:

«Bien entrada la madrugada

…En ésas, veo a don Julio Camba entrar por la puerta del hotel. Da la impresión de haber engordado: llevaba tiempo sin verlo. Tiene la cara brillante, las facciones algo congestionadas, se tambalea un poco. Habrá pasado la noche celebrando el advenimiento, con algunos amigos.

         ¡Sí! – me dice con un habla algo atropellada-. He venido a Madrid por lo de la República. Aspiro a una embajada. Tengo méritos, creo yo, suficientes. He vivido casi toda mi vida en el extranjero. Conozco varios idiomas, no también como Xammar, desde luego. De joven fui anarquista. Lerroux  lo sabe y espero que lo tenga en cuenta.

En efecto, valdría la pena tenerlo en cuenta, pero estos humoristas profesionales como Camba nunca se sabe si hablan en broma o hablan en serio. Que don Julio Camba sería un buen embajador, está fuera de toda duda. Juega al póquer como los ángeles.»

A cita parece ir en contra da afirmación de Vicent, e doutros autores, de que Camba estaba en Nova York o 14 de abril, e tamén da de que Camba non sabía idiomas. Habería que aclarar iso. Polo demais, tal vez Pla non teña o humor de Camba, pero a min aliméntame moito máis.

En suma, a lectura de La casa de Lúculo resulta tan obrigada coma gozosa, pero, aproveitando as conmemoracións que acabamos de celebrar e certos episodios que estamos a vivir, tampouco estaría mal darlle un repaso a El Advenimiento de la República de Pla.

viernes, 20 de abril de 2012

O prezo da reprografía nos Arquivos de Galicia. "Manos arriba: esto es un atraco!"



Son un usuario habitual dos arquivos: gústame estudar as fontes documentais directas. Por libre, como sabedes, son un modesto investigador, maiormente da historia local e da toponimia. Desde hai un par de anos non vou ós arquivos con tanta frecuencia coma antes, pero é raro o mes que non visito algún, normalmente para confirmar algún dato ou para completar pasados apuntes. Xa pasei o período de recopilación do groso da información que me interesaba, e por iso, ultimamente, a penas fago uso do servicio de reprografía destas institucións, pero fíxeno durante bastantes anos e coñezo a importancia que ten ese servicio para milleiros de investigadores.

O outro día, nunha visita que fixen ó Arquivo Histórico de Ourense para unha consulta puntual, escoitei como un usuario mozo se queixaba do prezo das fotocopias. Sorprendeume a queixa dado que eu sempre paguei prezos razoables nos distintos arquivos onde precisei deses servizos (ultimamente creo que eran 0,08 euros por fotocopia). Pareceume entender que o rapaz falaba de arredor dun euro por fotocopia: unha barbaridade! Cando cheguei á casa e investiguei o tema vin que, en efecto, por un decreto da Consellería de Cultura e Turismo da Xunta de Galicia de 17 de novembro do 2011 (DOG 30 de novembro) tales prezos públicos son: unha fotocopia DIN A4, 1.05 euros; unha A3, 1.10 euros; unha copia dixitalizada DIN A4, 0.70 euros, etc., etc.

Comparemos. En arquivos do Ministerio de Cultura, como son o Histórico Nacional ou o da Real Chancillería de Valladolid, os prezos das mesmas copias son 0.10, 0.15 e 0.15 euros, os mesmos ca nos arquivos do País Vasco; en Cataluña son 0.08, 0.10 e 0.20 euros, e en Andalucía 0.10, 0.10 e 0.60. En suma, nos arquivos de Galicia pagamos, aproximadamente, dez veces máis (o 1000%!!!) có resto dos españois por este servizo. Un escándalo e un verdadeiro atraco!!! Nunca lera, vira ou escoitara nada sobre este abuso nos medios de comunicación. Pero, tampouco me sorprende isto: entre o fútbol, a corrupción política, os insultos ós funcionarios, a prima de risco, os sucesos, os anuncios inmobiliarios, os das casas de putas, as esquelas e a programación dos 34 canles da TDT, xa que non queda espazo para estas minucias. Supoño que a medida partiu dalgún “intelixente”, tal vez dalgún membro daquel lembrado dream team de “Desván de los monjes”, que, émulo agora dos sesudos recurtadores, pensa aumentar así os ingresos das minguadas arcas da cultura. O que se pode conseguir con esta absurda e inxusta decisión, paréceme a min, é que os arquivos galegos aínda aparezan máis baleiros do que están, cousa  certamente difícil!!!

Se queda algo de sentido común neste País, cousa que dubido seriamente, e se os que mandan aman a cultura tanto como din, cuestión sobre a que aínda teño máis dúbidas, volvan os prezos da reprografía ós seus valores razoables, prosígase na dixitalización dos fondos documentais e no libre acceso ós mesmos (cuestión na que imos moi atrasados en Galicia, se exceptuamos o honroso caso do Arquivo Universitario de Santiago), e, sobre todo, respéctense a estudantes, tesinandos, doutorandos e investigadores independentes, con diferenza os principais usuarios dos arquivos históricos. Non se esqueza a importancia das súas investigacións e que estas, na súa maioría, resultan totalmente de balde para a sociedade. Ademais de todo iso, estes usuarios non son tontos e non lles gusta que os timen. Así, resulta un insulto para a intelixencia que, segundo me contan, os profesores universitarios teñan unha reducción no prezo destes servizos dun 50%, parece que por aplicación do art. 6 do citado decreto: "No caso de institucións públicas ou sen ánimo de lucro aplicarase unha reducción do 50%" –que non deixa de ser un timo, con reducción e todo-. Entérome agora que os profesores universitarios son “institucións públicas ou sen ánimo de lucro”. Por pura lóxica, os usuarios ós que antes me refería, e entre os que me atopo, debemos de ser “institucións privadas ou con ánimo de lucro”. Manda _______!!!

Localizo un foro na web de Arquivos de Galicia onde un usuario se queixaba destes prezos. Invito a todos a manifestarse nese sentido abrindo o enlace.

sábado, 14 de abril de 2012

"Valiñas" ou "Veliñas"?



O outro día decidimos dar un paseo desde Moldes. Chegamos en coche ata o campo da Feira ou do San Benito, xusto a carón da igrexa nova da parroquia, e desde alí saímos andando. A cerca da Chousa do pazo dos Tizón (a casa natal de Losada Diéguez), que foi construída con pedra do antigo castelo de Castro Cavadoso, impide ver o magnífico panorama que se abre ó sur, cara o Ribeiro de Pazos de Arenteiro e Cabanelas e as cumes de Pena Corneira.

Á esquerda, segundo saímos na dirección de Pazos, atopamos un cruce que pon Veliñas. Xa me fixara outras veces nese indicador, e de que ese lugar figura no Nomenclátor de Galicia co nome de Valiñas, a forma que eu consideraba correcta. Non obstante, nunca me achegara ata esa aldea, así que lle dixen á miña muller: por que non vamos a coñecer Veliñas? E alá fomos. A estrada, nova, baixa por entre piñeirais e remata no propio lugar de Veliñas, que estará a uns cincocentos metros do cruce. O lugar aparece pegado contra da cerrada dos Tizón polo nacente, ábrese ó sur cara o val do Arenteiro e queda agarimado polo  monte do norte e do poñente. Na entrada da aldea hai dúas viñas que deberon ser boas e de bo viño, pero que agora están nas últimas. Xunto a algunha outra pechada e máis arruinadas, dúas ou tres casas ben conservadas, cinguidas por un mesmo cercado, aparecen arrodeando un amplo patio central. No patio, un neno xoga contento á pelota. O neno nin se decata da nosa chegada, pero un pequeno cadelo que o acompaña desfaise a ladrar.

Entramos no lugar dando a volta por detrás das casas, pero pronto aparece o cadelo, agora por encima dun muro que dá o camiño. Detrás vén o dono, que saúda e se pon a falar con nos; isto tranquiliza ó can. O home fala entre galego e castelán, con acento catalán, polo que deducimos que debeu vir desas terras. Vese que leva mercado tres ou catro casas que xuntas conforman a súa magnífica  propiedade. Falamos de varias cousas e dinos que é o único veciño da aldea. Logo pregúntolle, esto é Veliñas ou Valiñas? A resposta é firme: Veliñas. Eu dígolle que me parece ter visto nalgún rexistro antigo Valiñas. Dime que si,  que na cartografía aparece Valiñas pero que no concello, nas cartas, etc. sempre é Veliñas. Pregúntolle se se fía do que lle din a un nos concellos, pero parece non entender a ironía, o que semella confirmar a nosa deducción de que non é galego. Cando apunto que non me convence moito iso de Veliñas, replica que estas propiedades, na antigüidade, parece ser que foran duns frades, e que entón poderían ter acendidas velas ós santos... Pois si, podería ser, dixen eu, por non levarlle a contraria. Cara abaixo, entre o monte, víanse as ruínas de media ducia ou máis de casas. Aventurei que, en tempos, a aldea puido ter cerca dunha ducia de veciños... Logo despedímonos, pero prometinlle eu ó home que se atopaba algo sobre Veliñas ou Valiñas llo faría saber. Logo, o paseo seguiu por Miandreiras, A Groba, Cameixa, Salceda, Boborás, Xesteira, Nonás e volta a Moldes. O día de primavera era magnífico, pero non de principios de abril, era coma de maio: nalgunhas hortas había leitugas xa grandeiras e fabocas. A xente andaban botando as patacas, os cas parecían moi  entonados en tódalas aldeas e o cuco cantaba que daba gusto agochado nos piñeirais.

Xa de volta, na casa, busquei rexistros de Valiñas, pero non os atopei. Nin nas miñas notas do Catastro de Ensenada de Moldes, nin nas dos apeos de San Martín Pinario, nin no Miñano nin no Madoz atopei rastro de Valiñas, aínda que xuraría telo visto nalgunha desas fontes. Así que aproveitando unha viaxe a Ourense pasei polo arquivo e busquei o lugar nos censos do XIX e do XX. No de 1857 non aparece, pero si no de 1860: Valiñas, casarío con cinco casas habitadas. Mentres, no de 1950 Valiñas era unha aldea con 8 veciños. Tamén aparece moitas veces no libro Real Legos do Catastro de Ensenada  da parroquia (1753) o término de Baliñas. Nin rastro de Veliñas.

Volvemos a Valiñas, ou Veliñas: confirmamos que o home era catalán, que se chamaba Albert, que os nenos eran dous e que o can era moi mansiño, meu pobre! Nesta visita, andaba por alí sachando o propietario doutra das casas, pero non lle gustou nada que se puxese en dúbida que o nome do lugar era Veliñas, así que ó pouco colleu o sacho e despediuse con cara de poucos amigos. Mentres os dous nenos da casa e mailo noso armaban un pequeno partido de fútbol, nos quedamos alí de charla con Albert, aproveitando o día e a ocasión para aumentar a fraternidade entre os humanos, cousa que sempre resulta moi gozosa. No camiño de volta, consultei con varios veciños de diferentes lugares de Moldes. , que andaban traballando nos eidos, como se chamaba a aldea. A resposta foi unánime: Veliñas.
 Veliñas. Un vello camiño atravesa o lugar; á esquerda o muro da cerrada dos Tizón

O Nomenclátor de Galicia rexistra cerca de trinta (A) Valiña e unha ducia de (As) Valiñas, todos relacionados co latín vallis ‘val’, igual ca Valiño, Valboa, Valouta, Valongo, etc. O novo dicionario da RAG rexistra valiña ‘val pequeno’, pero o seu significado coido que non se acomoda ó diminutivo de val entendido como 'depresión do terreo entre montañas pola que flúe ou fluíu un curso de auga’ ou ‘conca dun río', que rexistra ese mesmo diccionario, senón ó de ´chaira situada nunha ladeira’, máis ou menos a mesma definición que daba o diccionario Carré (1972) para valiña: “Llanada con árboles en las montañas, que forma como un pequeño valle de altura”. Este significado resulta totalmente consistente coa realidade xeográfica do Valiñas de Moldes, pequenas chairas na empinada ladeira que cae ó Arenteiro, e acomódase moi ben á de outros topónimos semellantes, derivados de val, que teño estudado. Rexistra tamén o Nomenclátor dúas localidades de nome A Veliña e un Veliños, pero ningún Veliñas. Non podo asegurar se os dous A Veliña e o Veliños do Nomenclátor teñen algo que ver con val, pois nunca se me perdeu nada por tales lugares, pero sería o máis probable. Tampouco se neses territorios pode darse o fenómeno de palatalización do –a- átono, favorecido polo –i- tónico, coma en María>Mεría, pero por aquí non o observo. No de Moldes, parece claro que a forma usada maioritariamente na actualidade é Veliñas, pero tamén que no pasado era Valiñas. Hai cambios nos topónimos que non son tan antigos como a xente pensa, pode ser o caso de Longoseiros por Longoseiro, común no singular ata mediados do século pasado, ou o de A Gouxiña (Ponte Veiga) por A Gouxa, seguramente por comparación diminutiva co máis coñecido lugar da Feira da Gouxa de Dozón (Pontevedra). O de Valiñas a Veliñas parece un caso claro de cambio por contaminación lexical, tamén chamado por etimoloxía popular, bastante frecuente na fala: malencolía por melancolía, por contaminación de mal, saudade por soidade, por contaminación de saúde, ou vagamundo por vagabundo, por contaminación de mundo. Na toponimia tamén se dan frecuentes asociacións de tipo fonolóxico por identificación con nomes coñecidos. Moi cerca temos o caso de Cazarrancas na vez de Casarrancas, por proximidade dos fonemas /z/ e /s/ e por contaminación de caza, igual ca en Cazarrande; outro caso sería o dos arraianos montes do Leboreiro, de lebre, que son do Laboreiro en Portugal, por vacilación vocálica e por confusión con labor.

Volvendo ó noso caso, outro argumento a favor de Valiñas, aparte das fontes escritas, podería ser o do apelido homónimo, que presenta 732 rexistros en Galicia, dos que arredor de medio cento se reparten entre os concellos de Boborás, Carballiño e Leiro, o que induce a pensar que este lugar de Moldes puido ser un dos focos do apelido, xunto a outros indubidables localizados nas localidades homónimas dos concellos de Forcarei e A Estrada. Pero existe tamén o apelido Veliñas, aínda que a súa rareza, 16 rexistros en Galicia, confirma a dificultade da palatalización e mesmo da asociación etimolóxica con vela.

Sexa como sexa, os veciños da parroquia de Moldes din Veliñas, tal vez desde non hai moito tempo, certo, pero eu non teño ningún interese en que se lle cambie o nome nin por cuestións etimolóxicas nin por cuestións históricas; e menos de que se me enfade o home do sacho! Así que, se alguén non me convence do contrario, eu proporía o cambio do nome que figura no Nomenclátor, Valiñas, a Veliñas. Os veciños están felices con Veliñas e ninguén lle mandou dicilo así: o cambio evolutivo foi totalmente espontáneo. E, en última instancia, en ningún lugar está escrito que a toponimia, como rama da filoloxía, teña entre os seus fins incomodar ós falantes.

sábado, 7 de abril de 2012

Nodar



O pasado oito de marzo o meu amigo Ignacio de Español (o das moxigangas) e máis eu cumprimos con algo que acordaramos hai tempo: facer unha visita á parroquia da Aguada, no concello de Carballedo (Lugo). Xa sei que non é un destino turístico moi coñecido, pero noutra entrada escribirei máis polo miúdo arredor desa visita e do que nos levou alí. Por agora soamente vos direi que unha vez rematada a viaxe, cando nos despedimos no Carballiño, os dous estivemos de acordo en que xa nunca esqueceríamos un día tan fermoso e de tan fortes emocións.

Cando pasabamos por Nodar, unha das localidades da Aguada, o amigo Ignacio contoume o conto dun antigo abade da parroquia. Parece ser que o primeiro domingo que ía misar na igrexa parroquial estaban na sancristía o sancristán e máis el, preparándose a conciencia para o inaugural e santo oficio. A igrexa xa estaba chea de veciños que esperaban con impaciencia a estrea do novo párroco. Neso, o sancristán chamou polo baixiño ó abade para que se achegase ata a porta da sancristía. Desde alí e sen que os visen quíxolle facer unha primeira presentación dos fregueses: -Mire, alí estanlle os da Aguada, alí os de Fofín, alí os da Tolda, alí os de Quintela, alí os de Bidueiros… e alá detrás os de Nodar.

-Ah…- respondeu pensativo o cura- así que aqueles de alá detrás son os de Nodar!... Pois, paciencia home paciencia, que xa darán, xa darán!!!

Moito rimos co conto!!!

Logo, o Ignacio, a quen os anos non lle matan a curiosidade, preguntoume polo significado de Nodar.

- Benquerido amigo Ignacio –díxenlle eu-, hai catro localidades e unha parroquia que levan o nome de Nodar en Galicia. Calquera delas pode estar detrás do apelido homónimo que levan arredor de seiscentas persoas. A parroquia é a de San Mamede de Nodar, en Friol (Lugo), e non debe figurar entre as preferidas polos cregos, se todos pensan no mesmo có que foi parar á Aguada, estremo que non se pode asegurar. Ademais, o mesmo topónimo tamén aparece en Portugal. Con respecto ó significado, parece un claro antrotopónimo; viría do xenitivo do nome ou alcume dun antigo posesor Notarius, un apodo que probablemente se correspondía co oficio de notario. Aínda que nesto dos alcumes, querido Ignacio, nunca se debe eliminar a posibilidade da ironía; casos coñezo onde "o mil homes” é o máis pequeno da parroquia e "o manso" o máis adoecido. De tódolos xeitos, a documentación medieval do patronímico demostra a utilización de  Notarius como prenome. En fin, Ignacio, Nodar é un antrotopónimo semellante a Belesar, de Belisarius, Remesar, de Remesarius, ou Baltar, de Baltarius....

Estaba eu con estas disgresións eruditas, aburrindo ó pobre Ignacio, cando un tractor comezou a repartir purín nunha leira próxima... Imaxinádevos: saímos pitando do sitio coma almas que o demo leva, sen esperar a que os de Nodar  nos deran máis nada...