domingo, 27 de mayo de 2012

Ribeiro: un nome e un apelido



O pasado domingo día 7 de maio estiven en Ribadavia, na quincuaxésima edición da Feira do Viño do Ribeiro. Tiña que falar do nome do Ribeiro e do apelido homónimo. A organización do certame decidiu homenaxear a todas as persoas que presentasen este apelido en calquera das súas variantes, para nomealos embaixadores deste viño e destas terras polo mundo adiante. A cita era ás 11 da mañá, e eu contaba con que estaríamos en familia, pero a sorpresa foi grande cando comprobei que tal convocatoria lograra reunir a medio cento de posuidores do dito apelido. Isto asustoume un pouco: o que eu pensaba dicir era que as orixes do apelido, salvo en contados casos, nada tería que ver co Ribeiro. E non sabía que tal sentaría isto entre a asistencia, organizadores incluídos. En fin, isto foi o que dixen.

Bos días a todos.

Convócaseme aquí para falar de nomes e apelidos, máis en concreto, do nome Ribeiro e do apelido homónimo. Pero o título desta charla podería ser “As cousas poucas veces son o que parecen”. Isto, aplicado á historia, adoita incomodar á xente, por iso advertía o Padre Feijó: «aqueles que escriben para desterrar falsas crenzas non deben sorprenderse de que o público reciba con desagrado os seus escritos». Non obstante, hai que dicir cos mestres, desde Luciano de Samosata a Rubén García Álvarez, pasando polo P. Feijóo, que  o historiador debe ter como principal amigo a verdade dos feitos e non o aplauso do pobo. E, neste senso e nestes tempos, conviría lembrar que nin o turismo nin o comercio teñen potestade para terxiversar a historia. Ademais, no Ribeiro, para presumir de historia, non precisamos nin da exhibición de falsas mitificacións nin da ocultación de vergoñentas realidades pasadas.

Dito isto, vaiamos co que nos ocupa.

Como xa saben, ribeiro é un derivado do latín ripa, substantivo feminino que se refire  ás terras que lindan coas augas, dun  río, dun mar ou dun lago. Este substantivo latino é o que está detrás do nome desta vila, Ribadavia, antiga Ripa d´Avia. De ripa deriva riparia, que deu o galego ribeira. Non obstante, o riparius masculino preciso para ribeiro non existía no latín clásico, é palabra do latín medieval e podería ter, creo eu, unha connotación de tamaño con respecto á forma feminina, igual ca cesta/cesto, leira/leiro ou poza/pozo. O primeiro ribeiro que atopamos na documentación medieval galega aparece nun diploma de Samos do ano 982, e nada ten que ver co Ribeiro da Avia, trátase dun ribeiro no val do río Neira, en Lugo. Logo atopamos ribeiros espallados por toda Galicia. Os Ribeiro eran nomes de paraxes agrícolas, e algúns deles, máis tarde, pasarían a ser nomes de lugares habitados. Isto vale para entender que Ribeiro é un nome bastante común na toponimia, e que non ten nada de especial ou singular. O Nomenclátor de Galicia rexistra ata 14 lugares habitados co nome de Ribeiro, ningún, por certo, no Ribeiro, aínda que existe polo menos un,  na freguesía de San Fiz do Barón (O Carballiño).

Da Terra do Ribeiro da Avia, como lle gustaba dicir a Otero Pedrayo por ser consecuente coa documentación medieval, comezamos a ter noticias arredor do final do primeiro cuarto do século XIV. A primeira referencia que coñezo é do ano 1325, nun documento de San Clodio que asina «Afonso Rodriges notario jurado en terra do Ribeyro da Auia». A partir desta data, as referencias son moi numerosas. A Terra do Ribeiro da Avia era unha das xurisdiccións baixomedievais que resultara da escisión doutra circunscrición máis antiga, a da Terra de Castela, terra que agrupou ata o século XII todo o que son agora as comarcas do Ribeiro e O Carballiño. Esa Terra do Ribeiro da Avia, como división administrativa, tivo unha vida relativamente curta, uns escasos cento cincuenta anos. A derradeira noticia da mesma aparece no libro de notas do concello de Ourense, nun apunte de 1467, un ano moi importante na historia de Galicia, o ano no que o pobo ó grito  de ¡Deus fratresque Galletiae! arremeteu contra dos señores e das súas fortalezas na denominada revolta Irmandiña. A nota di: «os do Ribeyro da Ávea e dos ditos partidos tomaran e querían tomar en sí as ditas fortalesas e derribaron Roucos e Formygeiro e Pena Corneyra e querian derribar a Peroja e Cabadoso e Juuencos». Unha das víctimas daquelas revoltas foi a Terra do Ribeiro da Avia. Nos novos señoríos xurisdiccionais do século XVI xa non estaba O Ribeiro da Avia; desde entón, soamente a xurisdición de San Clodio do Ribeiro de Avia mantería o rastro toponímico da antiga terra. O resto do antigo territorio repartiríase entre diversas e pequenas xurisdiccións, a maioría de señorío do Conde de Ribadavia: Castro Cavadoso, Roucos, Veiga e Carballeda e Ribadavia,  xurisdiccións distintas pero que se  recoñecían na práctica co nome unificador de Condado de Ribadavia. Coincide esa época do século XVI coa de maior fama dos nosos viños, e esta é a razón pola que maioritariamente se coñecen, neses anos, e sobre todo fóra de Galicia, como viños de Ribadavia. Aínda así, a desaparición do Ribeiro de Avia como entidade xurisdicional non foi capaz de eliminar o concepto cultural e xeográfico do Ribeiro, concepto que quedou definitivamente incorporado ó espírito do pobo galego a través da fala. No ámbito xeográfico, a definición de Ribeiro ampliouse para acoller non só ás terras das ribeiras do Avia, senón tamén as próximas correspondentes do Miño e do Arnoia; no semántico, ribeiro pasou a significar especificamente, non calquera ribeira, senón, de xeito específico, aquelas aptas para producir viño. Así, por exemplo, o diccionario de Reguera (1840), un dos primeiros de galego, define ribeiro como: “Ladera muy soleada a las márgenes de algún río, en donde se produce vino, y frutas”. Cal é entón o mérito do Ribeiro, dado o común que resulta a voz? Pois xustamente iso, que cando a xente escoita ese nome tan común, non pensa nun ribeiro calquera, senón nun viño e nunha terra: nesta! Niso reside, meus amigos, o recoñecemento do seu grande mérito.

Pasemos agora ós apelidos.  Rota a tradición do tria nomina romano polos pobos xermánicos, que non levaban nome de familia, non foi ata o século IX cando comezou a aparecer, timidamente, un segundo nome. A causa probablemente estivese relacionada co empobrecemento do corpus onomástico, un empobrecemento que dificultaría a distinción entre individuos do mesmo nome. Eses segundos nomes eran normalmente patronímicos, e aparecían coa forma do nome do pai no caso xenitivo; por exemplo, Didacus Petri era Didacus o fillo de Pedro. Sería no século X cando se imporía definitivamente o uso deses complementos que están no xerme dos apelidos, palabra que vén do latín apellitum ‘apelativo’. Ó mesmo tempo iríanse incorporando complementos onomásticos doutras clases. Entre eles, pola súa importancia, hai que destacar os de orixe toponímica e os de alcume. Aínda que as disposicións do Concilio de Trento, co establecemento da obrigatoriedade dos libros sacramentais nas diferentes parroquias, axudou a  fixar bastante o uso destes complementos, a súa asignación era bastante discrecional e heteroxénea, sendo comúns, por exemplo, os casos de irmáns con distintos apelidos. A fixación estandarizada dos apelidos non se establecería de forma definitiva ata a implantación do rexistro civil, na segunda metade do século XIX. Coñecido todo iso, podemos dicir que hai tres tipos fundamentais de apelidos: patronímicos, toponímicos e de alcume. Os patronímicos, os máis numerosos, remataron adoptando na Península Ibérica, na súa maioría, a desinencia -ez (Fernández,Pérez...), que significa ‘fillo de’. A súa fosilización e herdanza entre os membros dunha familia non se produciu nunha época concreta, foi un costume que se foi introducindo na onomástica da Idade Media, pero durou ata os albores da Idade Moderna. Os apelidos de alcume reflicten un sobrenome que, referido a algunha característica física, moral, ou profesional, acabou individualizando a unha persoa (p. Ex. Calvo, Veloso, Fidalgo, Carpinteiro, ...). Por último, os toponímicos fan referencia ó lugar onde era natural un individuo; eses apelativos aínda se utilizan de xeito normal para diferenciar entre individuos do mesmo nome (Benito da Ponte, Benito de Cabo, Benito de Cuñas), pero agora non se incorporan como apelidos porque o sistema está estandarizado.

O apelido Ribeiro é un apelido toponímico, aínda que non se podería descartar que nalgún caso tivese orixe nun alcume.  Aparece con catro grafías: Ribeiro (1050 casos en Galicia), Riveiro (6075 casos), Ribero (79 casos) e Rivero (3068 casos), onde as dúas últimas son deturpacións castelanizantes das dúas primeiras En total, entre as catro formas, arredor de 10.000 persoas levan en Galicia o apelido Ribeiro,  o que fai que o encadremos como un apelido toponímico bastante frecuente. Estudando a súa distribución xeográfica diremos que Ribeiro está repartido por 156 concellos de Galicia, con máximos  en Carballeda de Valdeorras, Lobios, Esgos, O Barco, Pontedeva e Ribadavia (15 casos); Riveiro repártese entre 171 concellos, agrupados sobre todo na costa occidental galega con máximas densidades relativas en Carnota e A Cañiza (154 casos); Rivero é unha forma especialmente abundante, repartida en 163 concellos, concéntrase nas terras fronteirizas do Limia e do Támega, con máximos de densidade en Cualedro, Monterrei, Oímbra e Xinzo; Ribero é unha forma que escasea e presenta os seus máximos no Baixo Miño, nos concellos do Rosal e As Neves, outra vez lindeiros con Portugal. En ningún dos casos, polo tanto, se observa unha relación entre a distribución do apelido e a terra do Ribeiro.
Sobre a orixe do apelido aportarei un dato: no ano 1267, bastante antes de que teñamos noticia do Ribeiro da Avia, nun documento de Oseira, rexistramos a un Martín Ribeyro. A conclusión é clara, o apelido é anterior ó nome da Terra. Por iso e pola súa distribución hai que concluír que a orixe do apelido é diversa. Resulta evidente que algúns apelidos Ribeiro deben ter a súa orixe no nome desta terra –atención especial me merecen esa abundancia do apelido Riveiro na Cañiza-, pero deben de ser os menos. Existen outros apelidos co nome de antigas terras: Deza (530 casos), Limia (870 casos), Bergantiños (500 casos), Soneira (848 casos), etc., todos distribuídos arredor desas demarcacións. Non obstante, no caso de Ribeiro, á vista da distribución, do número de posuidores e do común que resulta o topónimo, a maioría debe de vir de nomes de pequenos lugares, ás veces simples nomes de barrios de calquera aldea, que nin sequera aparecen rexistrados no Nomenclátor. Nos apelidos toponímicos destacan os humildes, cousa rara en calquera outra faceta cultural.

Así e todo, sorpréndeme a abundancia relativa do apelido Ribeiro comparada co limitado número de lugares habitados con este nome, aínda que, repito, a orixe de moitos apelidos toponímicos está no nome de barrios non rexistrados en nomenclátor algún. Paréceme probable que na súa importancia relativa influísen outros dous factores: primeiro, a chegada de inmigrantes portugueses con este apelido –o apelido tamén é relativamente frecuente en Portugal-, coherente coa maior densidade que presenta nas terras da Raia; e segundo, a existencia dalgunha liñaxe fidalga, razón que explica a especial abundancia de certos apelidos toponímicos, coma Araúxo, Nóvoa ou Puga, cunha orixe toponímica única. Con respecto a isto, no Nobiliario de Don Pedro, Conde de Barcelos (1344) xa figura un Juan de Magallaes, señor das terras de Nóbrega (arredor de Ponte da Lima), que casa con Dª Isabel de Sousa filla de Ruy Vaz Ribeiro de Vasconcelos. Estes, estaban emparentados cos Rodríguez de Araúxo, señores do Lindoso, o que podería explicar a abundancia relativa do apelido polas terras de Lobios. Nesa mesma liñaxe da casa de Magallaes figura un Pedro de Sousa Ribeiro, alcalde maior e comendador de Pombal, casado con Juana de Lemos, dato que exemplifica as relacións que houbo en certas épocas históricas entre a fidalguía portuguesa e a galega. De tódolos xeitos, tamén hai que dicir que os Linajes Galicianos de Pérez Constanti non rexistran nin un só apelido  Ribeiro, aínda que, claro está, estas liñaxes de Constanti xa son da época moderna, e as de don Pedro son medievais.

En suma, a orixe do apelido Ribeiro, dado o común que resulta o topónimo, é diversa, coma a da maioría dos apelidos, sexan estes toponímicos, patronímicos ou de alcume. Soamente en casos contados podería estar relacionado o apelido con algún individuo orixinario do Ribeiro, e buscar esa relación nun caso concreto podería ser unha especie de probatio diabolica. Agora ben, é a sona do nome desta terra a que fai que cada vez que escoitamos a palabra Ribeiro, pensemos inmediatamente nun viño e nunha terra de Galicia.

Soamente me queda felicitar á organización deste evento pola brillante idea que tivo de reunir ós posuidores do apelido Ribeiro, e a estes últimos agradecerlle a súa presenza neste acto. Conclúo. Pode que tódalas xenealoxías sexan falsas, pero os nomes son verdadeiros. Ribeiro, máis alá de calquera fidalguía e da súa indiscutible eufonía, sempre será un apelido ilustre, que honra a quen o leva: ten por divisas principais as paisaxes destes vales amenos,  traballados polos homes, e as frescas fragancias  dos dons de Dionisos, e ambas inspiran felicidade.

Moitas grazas.


Queredes saber o resultado? Non houbo asubíos nin lanzamento de obxectos, e ata escoitei bastantes aplausos !!! Pero, o verdadeiro éxito no cultural desta edición da Feira do Viño do Ribeiro foi o pregón en verso de Gonzalo Navaza, que queda para a próxima entrega.

sábado, 19 de mayo de 2012

De partidos xudiciais e reformas: o caso do Carballiño


Partidos xudiciais do Carballiño e de Ribadavia

Un amigo pídeme opinión sobre a noticia de que o  Consejo General del Poder Jucicial (CGPJ) teña elaborado un novo mapa de demarcacións xudiciais que, en Galicia, suporía unha reducción de 45 a 13 partidos xudiciais. No caso concreto da Provincia de Ourense pasaríase dos 9 actuais a 2 (Ourense e O Barco), quedando entre os suprimidos O Carballiño e Ribadavia.

Recomendaba Ignacio de Loyola non facer mudanzas en tempo de desolación, porque sabía que nesas circunstancias a tendencia máis habitual dos homes é xusto a contraria, a de querer cambiar todo dunha hora para outra. A recomendación do santo vén que nin pintada para os tempos que vivimos,  uns tempos de tribulación nos que o mesmo goberno que nos conduce, conservador por definición, presenta como divisa principal o reformismo. Así, non resulta raro que desde calquera instancia institucional, e con obxectivos diversos, aparezan multitude de aspirantes ó apostolado de moda, que non é outro có da doutrina do cambio. No que respecta á Administración Local e a Ordenación do Territorio, hai uns días non se falaba máis ca  da fusión de concellos, antes era da eliminación das deputacións e agora tócalle á supresión de partidos xudiciais.

A ecoloxía esta chea de exemplos nos que unha mínima alteración, aínda que  só sexa dunha  das variables que definen o equilibrio dun sistema, conduce a verdadeiras catástrofes medio ambientais. Un país, coma se dun ecosistema se tratase, é un sistema moi complexo, no que mínimas perturbacións de calquera variable poden alterar equilibrios fundamentais. Esta realidade, que debería ser coñecida por calquera persoa con responsabilidades institucionais, non ten que conducir ó inmobilismo, pero si á prudencia e ó estudo previo de calquera iniciativa de cambio. Haberá que acometer en cada momento as reformas que sexan precisas, pero logo do estudo minucioso das súas posibles consecuencias.

No caso dos partidos xudiciais non estamos falando exclusivamente da administración territorial da xustiza, estamos falando da propia organización territorial do país. E ese sistema de división e organización do territorio resulta tan fundamental que, dependendo do seu deseño, é o que posibilita ou imposibilita a correcta administración e desenrolo do mesmo. Polo tanto, coidadiño: estamos tratando de cousas moi serias! O que digo é que a división dos partidos xudiciais vai moito máis alá dun simple xeito de organización da administración da xustiza, o mesmo que, por exemplo, o deseño do mapa escolar ou universitario excede con moito o ámbito exclusivamente educativo.  Por que? Porque a historia así o demostra! Tratarei de explicalo, aínda que sexa de xeito breve, poñendo como exemplo o caso do Carballiño.

Para comezar debo dicir que o modelo organizativo territorial dun país nin é natural nin sempre foi o mesmo. O noso modelo actual, de influencia francesa, ten arredor de douscentos anos de vida, parte da Constitución de 1812 e queda definitivamente establecido entre 1833 (división provincial) e 1836 (división municipal). A organización territorial española, copiada da do país veciño, guiouse daquela pola idea da conformación dun Estado uniforme e centralizado, de estilo napoleónico, organizado sobre un sistema concéntrico que combinaba dúas circunscricións territoriais: a provincia e o municipio. Esto desmantelaba o complexo e caótico sistema do Antigo Réxime, no que cada cidade, cada vila, e case cada aldea, tiñan un réxime xurídico singular, que mesturaba os ámbitos gobernativos cos xudiciais. No caso concreto de Galicia esa diversidade reflectíase nada menos que en 7 cidades, 101 vilas, 665 xurisdicións, 496 coutos e 3652 parroquias. Non me interesa valorar agora se aquela reforma territorial e xurisdicional, no caso de Galicia, se puido facer mellor. Tampouco se despois da instauración do estado autonómico, que define a Constitución de 1978, se deberon manter intactas as estruturas territoriais decimonónicas. O que me interesa agora sinalar é que de aí vimos. Tamén constatar que nin na organización territorial do Antigo Réxime nin na do novo Estado Liberal aparecía por ningún lado a comarca, o mesmo ca na Constitución de 1978, que soamente fala da posibilidade das asociacións de municipios limítrofes.

Resulta ben coñecida a posición histórica neste senso do galeguismo, que considera, e con razón,  que a provincia e o municipio son institucións alleas a Galicia. Por abaixo sería a parroquia a célula básica tradicional da administración local de Galicia, mentres por arriba, fronte ó provincialismo imposto, sempre reinou no galeguismo certa indefinición, se acaso, como defende Pablo González Mariñas –quen máis sabe destas cousas-, apelouse a certa tradición comarcal de tipo natural, non orgánica nin administrativa, ó reivindicar as comarcas naturais desde finais do século XIX. Isto foi debido, en parte, á influencia do pensamento catalanista, principal fonte de inspiración do galeguismo, pero, sobre todo, ó pulo que colleron as cabezas dos partidos xudiciais nese século. Sería esa mesma tradición comarcal á que se apelaría para o impulso do novo mapa comarcal de Galicia, o que nace da Lei de Desenvolvemento Comarcal de 1996. Na realidade, esas comarcas  mal chamadas naturais distaban de ter unha definición concreta, e na maioría dos casos non eran máis có eco, ou radiación de fondo, que quedou das antigas “terras” (Ribeiro da Avia, Castela, Orcellón, Limia, Deza, Monterroso, Camba, etc.), circunscricións territoriais medievais liquidadas no século XV despois da Revolta Irmandiña.

Pero, de onde viña o pulo das vilas no século XIX? Pois, fundamentalmente, da súa elección como capitalidade dos novos partidos xudiciais instaurados en 1834. Esa instauración obedecera, en principio, a motivos relacionados coa administración da xustiza, pero as consecuencias superaron con moito ese ámbito. O desprazamento de avogados e notarios á cabeceira xudicial, ó eliminarse os antigos xulgados, levou consigo á xente, que agora tiña que desprazarse a esas vilas para realizar toda unha serie de trámites administrativos e contenciosos que antes solucionaba nas antigas xurisdiccións. En paralelo e como consecuencia directa deses desprazamentos, produciríase un notable aumento do comercio nesas vilas, aumento que resultou proporcional á diminución das mesmas actividades nos pequenos pobos. Houbo, en suma, un desprazamento das actividades administrativas e comerciais cara ás cabezas dos partidos xudiciais. Ademais, o aumento do peso político destas capitalidades fixo que importantes decisións, coma por exemplo o deseño do novo mapa de vías de comunicación de mediados do século XIX, xa se fixese considerando a estas vilas como lugares obrigados de paso. Proporcionalmente, pasou algo parecido coa capitalidade dos concellos respecto das parroquias que os formaban, pasando na maioría dos casos, e en poucos anos, de ser aldeas comúns a constituírse nos lugares máis habitados dos respectivos municipios. En resumen, a nova organización do territorio favoreceu o crecemento das capitalidades dos concellos e dos partidos xudiciais, sobre todo destas últimas, modificando substancialmente a estrutura do hábitat rural galego anterior a tales disposicións, moito máis disperso.  Polo tanto, hai que saber que a importancia das vilas de Galicia é, en gran medida, un fenómeno estritamente contemporáneo, que ten a súa orixe no século XIX, na nova división territorial que estableceu o  Estado Liberal.

O caso do Carballiño resulta paradigmático. Moito se leva escrito sobre a importancia da feira e das augas termais no desenvolvemento do Carballiño, pero,  dígase o que se diga, o factor fundamental que posibilitou que deixase de ser unha aldea para converterse nunha vila importante,  foi a súa elección como cabeceira de concello e, sobre todo, de partido xudicial. Iso explica que en apenas vinte anos, os que van da publicación do Dicionario Miñano (1826-29) á do Diccionario Madoz (1845-50) -xusto antes e despois da designación do Carballiño como capital de concello e partido xudicial-, a súa poboación pasase de 297 a 780 habitantes, medrando un espectacular 163% neses escasos vinte anos. Ese crecemento e a  consecuente consolidación da vila como capital comarcal intensificaríase no que quedaba de século XIX, chegando ó ano 1900 con 1645 habitantes, poboación que se correspondía, nese momento, coa dunha verdadeira vila. Pero nada diso tería sucedido se a capitalidade do partido xudicial non se houbera situado no Carballiño. Un relato semellante poderíase realizar para a maioría das vilas galegas. Foi, polo tanto, a decisión administrativa de situar as cabezas de partido xudicial nesas vilas a que as colocou como cabeceiras dun territorio que se comezou a recoñecer como comarca, sen que existise na maioría dos casos unha comarca antiga coincidente co territorio que definía a nova, que non era outro có do partido xudicial. Non existía unha comarca do Carballiño antes do partido xudicial do Carballiño; tampouco o partido xudicial  ou comarca de Ribadavia coincide coa antiga comarca do Ribeiro, aínda que agora se lle chame así; etc. etc.

A organización territorial de Galicia foise adaptando nestes dous últimos séculos ó modelo establecido no XIX. O camiño estivo cheo de dificultades, e tivo como principal vítima a parroquia rural galega, aquela da que Castelao pensaba que era “unha das máis punxentes características da nosa Terra, e de ningunha maneira se debe prescindir da súa eisistencia”, e diso aínda non hai nin oitenta anos... Agora preséntase un novo proxecto de mapa da administración xudicial, e eu digo que, de levarse a cabo o que se propón, causaría un terremoto na organización do territorio semellante ó que se produciu trala instauración do modelo do Estado Liberal, en 1836, que significou, fundamentalmente, o paso da “Galicia das parroquias” á “Galicia dos concellos e das vilas”. Queremos pasar agora á “Galicia das cidades” e deixar morrer as vilas? Apoiemos entón a reforma do mapa xudicial que propón o CGPJ, ou os novos mapas de vías de comunicación que, en gran medida, ignoran as vilas. Pola contra, queremos unha Galicia traballada e equilibrada no seu desenrolo entre cidade e campo, entre costa e interior? Entón, rexeitemos con tódalas forzas estas propostas e poñámonos de contado a traballar no deseño do mapa da Galicia que queremos. Porque, salvo toxos e silvas, as cousas nunca veñen dadas.

sábado, 12 de mayo de 2012

Tristeza


Muniain chorando


No  capítulo dedicado á tristeza dos Ensaios, conta Montaigne a historia de Psamenito, rei de Exipto, derrotado e feito prisioneiro por Cambises, rei de Persia. Mentres os seus amigos  presos choraban e se lamentaban ó ver como a princesa, a súa filla, se convertera en criada dos seus captores, el permanecía calado e impasible. Mantívose en idéntica disposición cando viu como conducían ó seu fillo á morte, pero cando observou a un dos seus amigos entre os presos comezou a golpearse a cabeza e deixouse gañar pola desolación.

Entende Montaigne que a conducta de Psamenito explícase porque, estando cheo e saturado de tristeza, o máis leve engadido fixo que o seu sentimento se desbordase. Mentres, o propio Cambises, informado do comportamento de Psamenito, daba outra explicación do seu comportamento: «Só a última dor puido significarse con lágrimas; as dúas primeiras excederon con moito calquera medio de expresión».

Quedoume moi gravada a suxestiva historia de Psamenito, pero non acaba de convencerme ningunha das dúas explicacións que dan os Ensaios. Tal vez o que pasa é que non existe explicación racional algunha para a conducta do rei cativo. Podería ser que a historia simplemente constatase iso: que permanecemos impasibles ante feitos de importancia fundamental mentres se desatan as nosas paixóns por cousas de menor ou leve importancia. Si, resulta sorprendente a importancia que lle damos, ás veces, a cousas sen importancia.

Pensaba niso vendo, e comprendendo, a desolación dos xogadores e afeccionados do Athletic de Bilbao despois da final da Europa League do mércores pasado, desolación que contrastaba  coa euforia dos xogadores e afeccionados do Atlético de Madrid, os meus fillos incluídos. Pero, igual ca no relato de Psamenito, entendía menos a noticia, tal vez certa, que daban tódolos medios de comunicación, de que a imaxe de Muniain chorando encollera o corazón de millóns de españois. Parece difícil entender que sexan os mesmos millóns de españois que, impasibles, contemplamos as terribles imaxes de guerra, morte, fame, inxustizas e todo tipo de ignominias, que vomitan os telexornais, día si e día tamén, sobre a nosa mesa, sen perda de apetito algún pola nosa parte! Parece difícil de entender que sexan os mesmos millóns de españois que rin a gargalladas todos os “chascarrillos” e chistes malos que, sobre un exército de senvergonzas con garabata que está desangrando o país, elaboran e contan cómicos, periodistas e tertulianos –a maioría moi ben mantidos-, desde os mesmos medios! Parece difícil de entender que sexan os mesmos millóns de españois que centran o seu punto de mira nos privilexios dos funcionarios –a maioría deles simples mileuristas- como mal supremo, mentres observan impasibles como os que os levan á ruína viven como "marajás" ou se van para a casa con indemnizacións millonarias!...

Sabedes o que vos digo? O que dixera Estanislao Figueras, primeiro xefe de Estado e de Goberno da primeira República Española, nun Consello de Ministros: «Estoy hasta los cojones de todos nosotros!».

domingo, 6 de mayo de 2012

Nai



Deixou escrito Edmundo de Amicis que ó asasino que respecta á súa nai aínda lle queda algo de honradez e nobreza no corazón, pero que cando o máis glorioso dos homes aflixe ou ofende á súa, este non é máis ca unha vil criatura. Hoxe celebrouse o día da nai.  Todos os que aínda temos a infinita sorte de conservala fomos xubilosos a bicala e a felicitala, e a solicitarlle perdón por todas as veces que, insensatos, puidemos ofendela; tamén fomos a pedirlle a Deus que nos conserve canto poida ese tesouro sen prezo que é unha nai. Os malpocados que xa tiveron a desgraza de perdela, hoxe de seguro a lembrarían e lle rezarían; tal vez lle dirían, simplemente, que no seu corazón e na súa memoria ela segue a ser a mellor muller do mundo.

Que algún non se lembrou? Non pasa nada! Mañá volve a ser o día da nai. Tódolos días son días da nai!

O meu agasallo para todas elas, lembrando a nosa nenez, é este poema de Victor Campio Pereira.


Nai

Aquelas mans
estaban feitas para me acariñar.

Aquela voz falábame
coa rumorosa música do mar.

Aqueles ollos tiñan
a claridade da mañá.

Aqueles brazos eran,
eran aqueles brazos un bambán.

E eu era aquel rapaz.