sábado, 26 de abril de 2014

Sinais

Sería difícil saber como e onde se presentaron por primeira vez, pero parece seguro que non houbo cometas brillantes no ceo nin círculos misteriosos nos campos de millo que as anunciasen. O que se sabe é que hai sinais: sinais claras de recuperación da economía española. Xa non se trata que o diga o FMI, os expertos do BBVA ou Montoro. Non; xa se di na rúa, no súper, nas terrazas…
Dío, por exemplo,  unha amiga de Vigo que nos conta como a súa filla, digamos que María, enxeñeira de telecomunicacións, acaba de conseguir o seu primeiro traballo, na propia cidade; o  contrato é de becaria e gañará 700 euros, que lle darán para seguir vivindo na casa dos pais. O mesmo di un matrimonio de compañeiros de traballo, estes de Ourense, felices porque o seu fillo, digamos que Xenaro, enxeñeiro industrial, atopou traballo en Madrid; gañará uns 800 euros, e como os pais lle pagarán o aloxamento poderá ir tirando. Tamén o di o pai dun amigo do meu fillo, digamos que Manolo,  que despois de que pechara o restaurante no que traballaba de cociñeiro, acabou atopando noutro en Alicante, onde xa estivera había algúns anos; gaña 700 euros por media xornada que sempre se estira, pero asina 1500, porque o patrón dálle cama e comida; está moi contento porque co que gaña pode sobrevivir e ata mandarlle á muller é ós fillos un par de whatsapps cada semana. Tamén está feliz digamos que Sofía, licenciada en belas artes, que atopou traballo en Barcelona, noutro restaurante e tamén a tempo parcial, por 700 euros ó mes; paga 350 pola habitación, come de balde no choio e non pasa fame. E así poderiamos seguir con casos e casos de indubidables e esperanzadoras sinais de recuperación que suceden ó longo e ancho do pais, sinais que só algún resentido, cómplice dos que afundiron España, pode negar. Bastou ver a de xente que ateigaba os hoteis e os restaurantes, e a de mercedes, audis e bmws que se viron polas estradas nesta Semana Santa.
Xa se sabía que o de Rajoy era un goberno preparado, de xente estudada; non coma os de antes, co ministro Pepiño, que nin rematara a carreira. E hai que confesar que están dando coa solución do problema máis grave de España: o do paro. Porque só hai dúas formas de baixalo: reducindo a poboación activa e/ou creando postos de traballo. No primeiro, no de diminuír o número dos que buscan traballo, aplicáronse moi ben: mentres na última lexislatura de Zapatero a poboación activa medraba en máis de seiscentas mil persoas, bastaron os dous primeiros anos de Rajoy para que baixara en máis de catrocentas mil: foi man de santo; para iso estaba Feijóo agasallando ós mellores expedientes galegos do 2012 cunha maleta, e á ministra de traballo recomendando a  “mobilidade exterior” dos mozos con gran eficacia: só de Galicia fóronse máis de cen mil nos últimos cinco anos. Pero onde de verdade quere trunfar o goberno é na creación de postos de traballo, aínda que en dous anos xa leven destruído máis dun millón. Pero era inevitable, segundo din; por iso seguirán insistindo e afondando nas súas reformas laborais, inspiradas nunha verdade histórica indiscutible: “No Imperio Romano non había parados: había escravos!”. En Roma ata un 30% da poboación chegou a ser escrava; pero a economía marchaba ben e os cidadáns libres estaban tan contentos: fartándose de beber e de comer e acudindo en masa ós espectáculos, coma se nada pasase. Certo que os escravos adoitan ser algo rebeldes, e sempre pode aparecer un Espartaco. Pero nunca faltará un Pompeio disposto a coroarse de loureiros por reducir ós revoltosos. En última instancia, outra gran verdade política di que non se pode ter contento a todo o mundo. Pois entón?

Artigo publicado no diario "La Región" o venres 25 de abril do 2014.

domingo, 20 de abril de 2014

Semana Santa

Entre os diversos tempos do ano poucos cambiaron tanto coma a Semana Santa. Non falo do tempo atmosférico, que, a pesar do cambio climático, segue a ser o de sempre: un tempo de plena primavera. Tampouco do tempo escolar, de felices vacacións como xa o era en tempos do Imperio Romano. Nin sequera do litúrxico, que tamén se mantén no que era.  Non, eu falo do xeito de vivir a Semana Santa, que nada ten que ver co de hai corenta ou cincuenta anos, que era o que, con poucos cambios, mantivera a tradición cristián durante séculos.
A min gustábame aquel tempo de Semana Santa da infancia e da adolescencia, aínda que é probable  que agora non me gustase. Porque o tempo pasa: ó neno repúgnalle o ruxe-ruxe que adoraba de bebé, o mozo vai abandonando os xogos da adolescencia e o vello dubida que algunha vez fose vencido polas paixóns da mocidade. Pero sería absurdo e cruel que o vello tivese que renegar do vello ruxe-ruxe ou das tolerías da xuventude.
Eu quero dicir que o de Semana Santa non era un tempo triste; ó contrario, penso con Unamuno que era dos máis desexados e poéticos do ano. Agora, por exemplo, pode parecer absurdo o que desfrutabamos os nenos léndolle Vía Crucis ós maiores, na igrexa: eu sentía a súa emoción baixo a forza do relato, sobre todo na IV Estación, cando a Nai se atopaba co Fillo e non podía facer nada para defendelo: “¡Que dolor para Jesús y que dolor para su Madre!”; e na XII, cando Xesús exclamaba: “¡Dios mío, Dios mío! ¿por qué me has abandonado?”. Ou os nervios que pasabamos na sancristía cando  se repartían os traxes de monaguillo, xusto antes dos oficios, moi semellantes ós nervios dos xogadores cando o adestrador dá a lista dos titulares que van xogar o partido e reparte as camisetas: unha das maiores ofensas que recibín na vida foi o ano que a sancristana, a Carmiña “A Ferreira”, que en gloria estea, me deu o hábito dos pequenos, o de nazareno, cando eu pensaba que ía levar o dos grandes, o de axudar á misa. Ou a alegría das partidas de marro, na Praza de San Clodio, entre oficios do Xoves Santo; e a de ir tocando a carraca, en silencio de campás, por tódolos lugares da parroquia, cantando en atolada e infantil correría: O primeiro, o primeiro!... O segundo, o segundo!... E o fervor que se observaba naquelas procesións de imaxes tan impoñentes, coma a da Dolorosa, co seu corazón de prata atravesado por mil frechas de dor; ou a do Nazareno, preso á columna cunha corda que a min sempre me parecía demasiado luxosa para o relato, igual cá saia de terciopelo vermello que vestía; e o medo que metía a daquela furna de cristal onde, envolto nunha saba branca, ía o Cristo articulado que, segundo contaban, se utilizara nos desencravos de antano. E que dicir das sesións do Cine Principal, sempre cheo en ausencia de baile, que mesturaban nesas datas os temas relixiosos cos de crimes e misterios, sendo a miña debilidade as películas do Santo “El enmascarado de plata”.
Logo, coa mocidade, da man do ministro Fraga, chegou o turismo a Leiro. Serrat cantaba a Saeta de Machado e o Romance de Curro el Palmo mentres eu cruzaba, en vagón de segunda, os océanos verdes dos Campos de Castilla camiño de Ribadavia.  Cando a Semana Santa era calorosa xa se vía algún bikini polo Misieiro, e a parella da Garda Civil, por recomendación do párroco, facía horas extra, tanto para limitar o esplendor sobre a herba da beira do Avia coma para desenchufar a máquina de discos da cafetería do Cámping, acusada de ritmos incompatibles coa Semana Santa. E así foi como comezamos a perder interese polo marro, a faltar a algúns oficios e a esquecernos das procesións. Naqueles marabillosos anos... Despois, o tempo seguiu correndo.

Artigo publicado no diario "La Región" o xoves 17 de abril do 2014

sábado, 12 de abril de 2014

Pulpo, cap. III: Os donos da lingua

De quen é unha lingua? Interesante pregunta. García Calvo pasou os últimos anos da súa vida repetindo que non era de ninguén: «Señores: la lengua no es de nadie», proclamaba o sabio ós catro ventos. E houbo quen, desde Galicia, e incluso desde o castelán, colleu a mensaxe para pasarlla por diante dos fociños ós que sempre a defenderan, nacionalistas e galeguistas fundamentalmente. Manuel Rivas, agora académico, contra a declaración anarquista, defendeu outra teoría: que a lingua era de todos. Na realidade as dúas eran a mesma, como aclara a sabedoría popular: «O común é de todos e non é de ningún»; porque a lingua é un ben do común do pobo galego. Mentres tanto, desde os primeiros pasos da Autonomía, polo medio e medio do sementado, foise colando o equipo dos gardadores da lingua, un equipo estritamente necesario, porque a lingua, coma calquera outro ben, precisa de coidados. E, en xeral, realizou un bo traballo  -tampouco se pagou mal!-. O problema foi que, no medio do balbordo patrimonial, os coidadores, maiormente filólogos, fóronse facendo coa propiedade; coma cando os caseiros aproveitan as liortas dos herdeiros para acabar gobernando a facenda cal se fose súa. Así convertéronse en “Autoridade”, figura na que os galegos sempre confiamos, porque nos permite centrar a desconfianza no veciño. Agora, basta atender ás redes para ver como, confirmando a Erich Fromm, a Autoridade xa ten o seu exército de seareiros.
Sobre o perigo de entregar a lingua ós filólogos xa escribira Séneca -«Grammatici custodes sunt, non auctores linguae»-, e logo moitos outros. Aquí, os normativizadores tamén cometeron excesos, porque: «…felices con la titularidad conseguida se pusieron a normativizar todo lo que encontraron por delante, sin más norma que la que nace de su mesa de lucubraciones…se defienden diciendo que aquí todos queremos imponer nuestra propia norma cuando los únicos que la imponen son ellos.». Quen escribía isto? Un de Galicia Bilingüe? Non, amiguiños; era Díaz Pardo, que sempre dicía o que pensaba, aínda que fose «la mejor manera de perder amigos». E concluía: «La lengua la construyó el pueblo para satisfacer necesidades de comunicación y no para el cumplimiento de normas dictadas.». Agora, ó condenar a pulpo ó exilio dos dicionarios, sabendo que era palabra usada polos galegos de hai mil anos, cométese un dos erros máis graves na historia recente do galego. Porque non só é un golpe de forza inadmisible contra o pobo galego, único, lexítimo e indiviso propietario da lingua, senón que atenta contra o que os académicos máis deberían protexer: o patrimonio lingüístico de Galicia. 
Bermejo Barrera, catedrático de historia e fino analista, nun ensaio imprescindible titulado “Os demos da cultura galega”, proclama como segundo eixo estruturador da mesma que «a cultura é basicamente a lingua». E dese pretensado eixo deriva o poder dos filólogos, ós que «todos os políticos queren ter do seu lado». Arredor dese poder e dos medios económicos que move formouse o partido dos donos da lingua, moi severo coa disidencia –de aí o silencio dos que poderían falar-. Alonso Montero xa defendía a lingua cando moitos membros dese partido aínda non naceran, cando xa se sabe o que se cobraba por iso, pero non forma parte dese grupo de influencias. Xesús é valente, como o fora Isaac, pero non é Superman: faranllo pasar mal!
E que dicir dos seareiros que van por aí dicindo parvadas? Nada, non paga a pena; só lembrar algo que deixou escrito Castelao: «irmáns, fuxide sempre dos parvos!».

Artigo publicado no diario "La Región"o venres 11 de abril do 2014



miércoles, 2 de abril de 2014

Pulpo, cap. II: "Eppur si muove"

Pouco despois de saltar a polémica sobre pulpo ós medios de comunicación, un eminente filólogo, que prefería o anonimato, catedrático dunha universidade galega e coñecedor coma poucos da historia da lingua, dirixíase ó meu amigo Avelino Muleiro, director do Instituto de Estudios Carballiñeses, para dicirlle que a proposta de inclusión de pulpo no diccionario da RAG tiña tódalas razóns filolóxicas da súa parte, pero aventuraba que sería tumbada: porque o debate non sería un debate filolóxico, senón político, entendendo por debate político non o de partidos, senón o de control político da lingua. E temores parecidos lle manifestara eu cando soubera da iniciativa do alcalde do Carballiño. Tan só a presenza de Alonso Montero, co seu maxisterio, na presidencia da RAG me facía albergar algunha esperanza, que perdín cando lin as declaracións dalgúns membros do que poderíamos chamar o partido dos donos da lingua, que existe, a pesar de que Castelao recoñecera no pobo o seu único dono e señor. Por iso, nunha entrega anterior sobre este mesmo tema, curábame en saúde dicindo que, con independencia do que a RAG decidise, eu seguiría pedindo pulpo nas tabernas, coma a maioría do pobo galego, e escribindo pulpo nos meus textos. 
Os académicos da RAG veñen de ratificar, por maioría, que non por unanimidade, a condena de pulpo ó exilio dos dicionarios. Comunicaron a súa decisión mediante unha breve nota. Nela afirman, coma se alguén o cuestionase, que non hai dúbida do carácter patrimonial de polbo, “voz amplamente documentada desde a época medieval e viva na fala actual”: igual ca pulpo, engadiría eu, coa diferenza que  pulpo documéntase antes e está máis viva na fala ca polbo. Tamén din que polbo está “consolidada actualmente no uso escrito”: o que non din é que iso sucede desde que, xusto coa chegada do galego normativo, nos anos oitenta, expulsaron a pulpo dos dicionarios. De pulpo dise, en cambio, que é “moi utilizada na fala actual” –ocultando que non só na fala actual, senón na de sempre-, pero que hai “dúbidas sobre o seu carácter patrimonial”. É unha vez sementadas as dúbidas –que non concretan- sobre pulpo, todo vai coma unha seda; porque entón aplican a norma infalible, o dogma, dun código que non citan (segredo?): "entre dúas voces ou variantes concorrentes, unha das cales é indubidablemente galega e diferencial e a outra dubidosa, escóllese a primeira”. Amén! Non caeron os académicos en que, dese xeito, recuperaban  un dos principios xurídicos máis característicos das dictaduras, o de in dubio, contra reum, que consiste en condenar ó reo baseándose en simples dúbidas, sospeitas, xenreiras ou mesmo ignorancias.
As Escrituras establecían que a Terra estaba quieta no centro do Universo. Copérnico e probablemente outros que quedaron no anonimato descubriron que aquilo era falso: que a Terra movíase arredor do Sol. Pero, por temor, non se atreveron a manifestalo en público. Despois chegou Galileo co seu telescopio, observou a evidencia, e proclamou a nova verdade. Galileo non mediu as consecuencias que adoita ter a proclamación da verdade, “esa odiosa palabra”, que diría Azúa, e foi condenado pola Inquisición. Para salvar a vida tivo que retractarse diante dos xuíces, pero cóntase que polo baixiño dixo: "Eppur si muove", ou sexa, “Pero mover, móvese”. Co tempo, a historia da condena de Galileo pasou a ser un dos relatos fundamentais do nacemento da ciencia moderna. Porque ás veces as derrotas convértense nos trunfos máis absolutos. Nas escrituras destes nosos sacerdotes vernáculos, a lingua, salvo que eles decidan movela, mantense quieta no centro do país: eppur si muove.

Artigo publicado no diario "La Región" o mércores 2 de abril do 2014.