martes, 23 de junio de 2015

Os Gozos


Refuxiado entre libros, canso de observar indecencias e de escoitar falsidades, cavilo en tempo de Gozos. Algún pensará no título da novela de Torrente Ballester e dirá que estamos en tempo de sombras máis ca de gozos, pero non se trata diso. Porque “gozos” son as sensacións agradables experimentadas polos sentidos, pero tamén certas composicións poéticas na honra da Virxe e dalgúns santos, razón pola que as novenas onde se len tamén reciben o nome de Gozos.  
Na miña parroquia natal, ata hai cincuenta anos, non había un tempo máis alegre ca este dos Gozos de San Antonio, celebrados na Ponte San Clodio. Arrastrar o cu por unha laxa antes, ir ás cereixas durante, ou correr a torroazos ás parellas de noivos extraviadas na escuridade despois, da novena, eran das diversións máis esperadas do ano. A ermida do santo é moi humilde, pero singular por ter o piso en costa, suponse que para facilitar o desaugue cando as enchentas do Avia. Así, ó non caber bancos, sentadiños nas pedras e co pescozo revirado cara ó altar, escoitabamos con gran atención aqueles fabulosos milagres do glorioso San Antonio, ano tras ano, cura tras cura e xeración tras xeración. E penso eu se a inclinación á fantasía dos galegos non nos virá da gran afección ás novenas dos nosos santiños, verdadeiras aulas de literatura fantástica, na variante haxiográfica, que tan sinxela coma encantadora resulta. Lembro que daquela os milagres viámolos coma a cousa máis natural; e se San Antonio fora capaz de facerse escoitar polos peixes, tamén o Sr. Amando lograra á atención das súas ovellas ós concertos de corda cos que as obsequiaba, con violín e todo, á hora da pastoril cea a carón do Cruceiro; e que unha mula reverenciase á hostia consagrada non sorprendía a ninguén, porque todos sabiamos do cadelo que aparecera un domingo na misa grande e se puxera na fila dos comulgantes, aparentemente coa mesma pretensión da mula do herexe Guialdo, aínda que o can non conseguise máis có couce dun veciño… Pero despois as cousas foron cambiando… Un ano, segundo me contaron, a novena ía polas canles normais, ata que tocou o milagre da muller que se lle picara o viño, accidente moi común neste tempo de tronadas. Coñecedora a muller dos poderes do santo, foi á bodega e encheu un garrafonciño co morapio enfermo para levarllo a San Antonio; pero coas presas esqueceuse de poñer a billa na cuba. Aínda non chegara xunto ó santo, cando unha veciña a alertou do sucedido. Avisado San Antonio da desgraza, foi á casa da muller e mandoulle que sacase a canilla da cuba. A pobriña resistíase, por medo a perder o pouco viño que lle quedara, pero ó final obedeceu. E o viño derramado non só volveu á cuba, senón que encima pasáralle o pique… O cura daquela (q.e.p.d.), que era un limiá moi campechán reconvertido a ribeirao, talvez con algunha experiencia non confesada en piques e fiados, cando rematou a lectura, pensou en voz alta: «Pero, haberá quen crea semellantes trapalladas?»... E foron varias as mulleres que alzaron a voz contra o crego, preguntándolle se quería que perdesen a pouca fe que lles quedaba….


Mañá é San Antonio. Hai anos que non vou á festa, porque me pesan moito as ausencias. Pero non me esquecerei do santiño, nin dos pétalos das rosas voando sobre a súa imaxe en procesión… Mañá tamén se constitúen os novos concellos. Nun arranque de carraxe, moita xente o 24-M negouse a seguir crendo nas trapalladas que lles contaban. Unhas trapalladas, por certo, moito máis incribles, prosaicas e danosas cós inocentes, poéticos e gozosos milagres do glorioso San Antonio.

Artigo publicado no diario La Región o venres 12 de xuño do 2015.

jueves, 4 de junio de 2015

Fin de curso


non obstante, sostiña Pessoa, a condición suprema dun home consistiría en non saber quen era o xefe do Estado de seu país, nin se vivía baixo unha monarquía ou unha república. Parece difícil de alcanzar ese estado, pero sei que existe: na infancia. Despois, en paralelo co aumento dos coñecementos, transcorre o natural devalar da condición humana… E xa na adolescencia, coa desculpa de que son fundamentais, tratan de ensinarnos cousas que sería mellor ignorar. Por sorte, por moito que se empeñen os profesores, a maioría dos rapaces danlle a mesma importancia a tales coñecementos cá saber que a capital de Afganistán é Kabul. Na realidade, os alumnos intelixentes xa saben que o concepto máis interesante dun curso é o concepto do fin de curso; por iso temos unha memoria tan clara deles, das súas festas e das súas viaxes; e polo mesmo, cando celebramos unha xuntanza cos vellos compañeiros, eliximos as datas de fin de curso e nunca as do comezo. 
Lembro moi ben os fins de curso no instituto de Ribadavia, alá polos anos sesenta. Estaban suxeitos, ademais, a unha liturxia inamovible,  circunstancia que favorece a memoria das cousas. O último día de curso era sempre o trinta de maio, festividade de San Fernando; repito, o trinta de maio, para que se enteren os que din que agora hai moitas vacacións. Ese era un día de festa, de competicións deportivas, ben no campo do instituto, ben no daquela renovado campo do Xestal; todo supervisado por don Gerardo, un home bo, no bo sentido da palabra bo, que era o secretario do instituto e profesor de educación física e da famosa formación do espírito nacional. E entre competición e competición, era un día para permitirse unha extra na cantina: un vaso de “revoltosa” de laranxa e unha “risa”, que era unha galletiña cuberta de chocolate. 
As notas recollíanse o 10 de xuño, un día completamente azul na miña memoria. Sempre íamos ata Ribadavia  en bicicleta, xuntos os de San Clodio cos de Leiro, nunha etapa que tiña como única dificultade o desaparecido alto do Sarralleiro, a medio quilómetro da meta. No instituto, nunha mesa a cargo do señor Mosquera, estaban as papeletas coas notas; unha papeleta por materia, asinada polo profesor correspondente. Non lembro que ninguén levase todos sobresaíntes, e suspender algunha era unha circunstancia bastante habitual, sobre todo para os da vila e naquelas materias cuxos profesores daban pasantías no verán. Pero tampouco lembro a ninguén que chorase por un suspenso. Logo da recollida das notas, antes de emprendela viaxe de regreso, era obrigada unha partida de futbolín no taller de bicicletas do “Refugio”. Á volta sempre tiraba algo de norte, e eran normais os abanicos polos fondais de Beade. Na entrada de Bieite faciamos unha parada de avituallamento, nas cerdeiras de Portapazos, aproveitando que xa era a hora do xantar e que os donos descoñecían o calendario escolar… E entre cereixa e cereixa, desde o alto das cerdeiras, divisabamos o mundo e inspeccionabamos como se presentaba a colleita de pavías… 
A mediados de xullo volvíamos ó instituto, a recoller as prendas para o campamento. Unha herba media seca xa invadira o patio: semellaba que pasaran varios anos desde a última vez que estiveramos alí e que faltaban outros tantos para o inicio do curso…Despois abandonamos o instituto. Secaron as cerdeiras. E o tempo xa nunca deixou de acelerarse.

Artigo publicado no diario La Región o venres 29 de maio do 2015

*Fotografía fin de curso 1966-67 no Instituto de Ribadavia 
 http://www.iribeiro.es/fotos196601.htm

miércoles, 3 de junio de 2015

Un país que chochea

O acordo máis amplo da campaña electoral que agora remata deuse no rexeitamento ás declaracións de Albert Rivera relativas a que a rexeneración de España só podería vir da man da xeración dos nacidos en democracia. Tales declaracións non só mereceron a reprobacións de tódalas forzas do espectro político, senón tamén a da xeneralidade dos medios de comunicación. E aínda así, na honra do nome desta columna, permítanme discrepar. As unanimidades sempre me resultaron sospeitosas.
Comezarei lembrando algo que ás veces se esquece: que xeración é o contrario de corrupción; xa o consideraba así Aristóteles, para quen xeración era o paso de “non ser” a “ser”, mentres corrupción sería o de “ser” a “non ser”; e todas as criaturas estarían suxeitas os seus respectivos períodos de xeración e corrupción. Polo tanto, filosoficamente, a corrupción só remata cunha nova xeración; apunten iso. Pero o concepto sociolóxico de xeración, como conxunto de individuos coetáneos marcados por intereses comúns, desenvolveuse  entre os séculos XIX e XX, e tivo en Ortega e en Mannheim as referencias fundamentais. Para Mannheim, as xeracións son resultado das descontinuidades históricas, cambios como os que estamos vivindo que rompen a continuidade social e afectan dun xeito especial ós mozos e ó seu futuro. Por iso o concepto de xeración emerxe nas crises, cando racha o conxunto de conviccións sobre o que se viña camiñando; pasou así coa española Xeración do 98, que tanto marcaría o pensamento de Ortega; pasou coa Xeración do 68, que tanto nos marcou a nós, e pasa agora coa malpocada Xeración do Milenio, ou Xeración Y, formada polos nacidos despois dos anos oitenta, que hoxe roldan os trinta anos e lexitimamente piden paso.
Pero sucedeu que en España, a partir de 1982, accedeu ó poder unha nova xeración de autoproclamados herdeiros do 68. E trinta e tantos anos despois, esa xeración, devota dunha das divisas do maio francés, que era o culto á xuventude, négase a envellecer; e como, dun ou doutro xeito, e co apoio da pirámide de poboación, tal xeración segue ostentando o poder, convértese nun tapón, cando non nunha hipoteca, para a xeración posterior. Este é un dos principais dramas da España contemporánea: un país de vellos, sexa en anos, sexa en ideas, que pensan que son novos. Consecuencia disto é o moito que se chochea: escoiten ós políticos, atendan ós medios, saian á praza pública… E así chocheaba un dos comunicadores máis veterano e famoso de España, cando respondía a Rivera cun titular cargado de chulería: “Sin ofender, joven”, deixando claro quen manda aquí. E o caso é que ese comunicador podería selo símbolo dunha chea de millonarios que predican os males da desigualdade e da falta de traballo, mentres eles, instalados no “Star System”, continúan forrándose e son semente da precariedade laboral para os novos… Se esas boas xentes, practicando a exemplaridade pública, se apartasen e gozasen da xubilación, dedicando máis tempo á lectura e menos a amasar millóns e honores, descubrirían que, por moi modernos que se vexan, o tempo é fugaz e heteroxéneo; e que un vello de 70,  por moi novo que se sinta, non pode ver o mesmo mundo ca un adulto de 40, nin ca un mozo de 20. E se lesen máis a Ortega fixaríanse en algo que di: «El descubrimiento de que estamos fatalmente adscritos a un cierto grupo de edad y a un estilo de vida es una de las experiencias melancólicas que, antes o después, todo hombre sensible llega a hacer». Pero sospeito que o poder, a fama e o diñeiro acaban matando a sensibilidade desas boas xentes, que tanto dano fan.

Artigo publicado no diario La Región o venres 22 de maio do 2015.