lunes, 20 de julio de 2015

Eloxio da nugalla


Nunca fagas hoxe
o que poidas deixar de facer mañá.
F. Pessoa 

Como resultado da secular combinación da ética cristiá coa capitalista, vivimos nunha sociedade que santifica o traballo e condena a nugalla. Por iso o traballo é considerado un dos dereitos sociais máis clásicos, mentres a preguiza é un dos sete pecados capitais. Pero non sempre foi así; moito antes, os filósofos gregos ensinaran a desprezar o traballo, por ser actividade degradante para o home libre e só propia de escravos; e algúns, coma Epicuro, ata predicaran a preguiza e o desapego como unha das mellores defensas contra calquera tipo de servidume. Despois acabouse impoñendo o de gañarse o pan coa suor da fronte; pero só na teoría, porque na práctica todo o que puido escaqueouse dos traballos suorentos, e os salarios sempre foron inversamente proporcionais ás suoracións.
Unha das primeiras voces que, diante da explotación dos traballadores, se alzou contra o dogma do traballo foi a de Paul Lafargue, xenro de Marx, quen publicaba en 1883 un provocador ensaio titulado O dereito á pereza, que comezaba cunha significativa  cita de Lessing: «Sexamos preguizosos en tódalas cousas, excepto no amar e no beber». Nel, criticaba a sacralización do traballo levada a cabo por curas, economistas e moralistas, á vez que desprezaba aquelas razas que sentían o traballo como necesidade orgánica, razas entre as que, por certo, citaba a dos galegos, xunto a auverneses, escoceses, pomeráns e chinos; e concluía que tódalas miserias individuais e sociais viñan da paixón polo traballo. Pero, ademais, xa avisaba dos perigos da sobreproducción e do paro, chegando a recomendar unha xornada de traballo de non máis de tres horas e unha dedicación plena ó gozo da vida no resto do día. Algo parecido proporía Bertrand Russell, en 1932, no seu famoso Eloxio da ociosidade. Pero despois dos fogos artificiais da II Guerra Mundial, dos millóns de mortos e dos desequilibrios nos mercados de traballo, melloraron as condicións dos traballadores e esquecéronse aquelas advertencias de Lafargue e de Russell sobre a escaseza do traballo nunha sociedade moi mecanizada. 
Non obstante, agora xa non estamos lonxe de que a maioría dos bens sexan producidos polas máquinas, con só calcar un botón; o que confirmaría as pesimistas previsións de Lafargue e de Russell arredor da sobreproducción e do paro. E só hai unha resposta socialmente aceptable para todo isto: á volta ó clásico eloxio da nugalla. Porque potenciar o espírito traballador nunha sociedade onde falta o traballo é coma recomendar comer moito nunha sociedade famenta. Pero hai que saber que os que se fixeron coas máquinas –tamén coas da propaganda- e acumulan os beneficios, utilizarán tódolos medios para opoñerse a estas ideas; por exemplo, chamándolle traballo ó que non é máis ca escravitude… E esta será a loita do futuro inmediato.
Non; estamos nunha época en que, por xustiza social, os “moi traballadores” deberían ser perseguidos por lei, como antes o foran os vagos; entendendo por “moi traballadores” os que acumulan ou pretende acumular traballo retribuído, que é un ben escaso; porque nada hai que opoñer ós que se divirten rozando montes, investigando xenealoxías ou cultivando o seu xardín, cando o fan á súa conta.…Estamos en tempo de vacacións, cando mellor podemos dispoñer do tempo propio, que niso consiste a liberdade. Pero, máis obsesionados polo ter ca polo ser, non é raro que apliquemos a mesma lóxica do traballo e do consumo a este tempo tan valioso, a este kairós. Eu lembraríalles unhas reflexións de Pessoa; cando di que perder o tempo tamén comporta unha estética, e cando insinúa que só temos de verdade aquilo do que nos privamos: porque só así se pode conservar tal como foi soñado, intacto e puro… Felices vacacións. 

Artigo publicado no diario La Región o venres 17 de xullo do 2015.

viernes, 17 de julio de 2015

O Tour


Hai algo que trato de non perderme cada verán: a transmisión televisiva das etapas do Tour de Francia. En certa medida verán e Tour son para min partes indivisibles dunha mesma cousa. Trátase dunha afección que me vén de lonxe. Comezou cando escoitaba na radio as xestas de Bahamontes, no programa Radio Gaceta de los Deportes, que principiaba e remataba cos apoteósicos acordes da marcha Radetzky, talvez a melodía radiofónica máis popular da España de Franco despois da Generala, a militar sintonía dos “partes” de Radio Nacional. Cun ano ou máis de atraso, ás veces víanse no cine as correspondentes imaxes nas reportaxes do NODO, que acababan certificando o que un xa escoitara e imaxinara, e o mesmo pasaba cos outros deportes. Na cafetería do Cámping de Leiro, entre baño e baño naquel paradisíaco río Avia, alá polos finais dos sesenta, vería as primeiras transmisións televisivas dos finais de etapa, aínda en branco e negro; e se había un peso tomaba un “apolo”, un xeado multicolor que se correspondía en forma e nome co espírito espacial daquela época. Eran os tempos de Julio Jiménez, de Pérez Francés, de Manzaneque, de Fuente, … e de Luis Ocaña.
Despois de mediados dos setenta chegaron os televisores a cores e as retransmisións en directo, con profusión de medios. Pero isto xa nos colleu na mili, no traballo da emigración, preparando oposicións, descubrindo novos territorios coa mochila ás costas, tumbados na praia pegadiños á moza... E un trataba de ver as etapas, pero non era fácil… Só despois da estabilización laboral, e familiar, retomamos o Tour. 
Agora xa estabamos nos oitenta. As antigas e pesadas bicicletas, perdida a súa función de medio de automoción, xa foran á chatarra; calquera podía ter unha Orbea ou unha BH de carreiras, e todo o mundo quería practicar o ciclismo. Os amigos dispersáranse, a barra do bar transformárase na sala de estar dun piso alugado ou recentemente hipotecado, e ó televisor uníranse un sofá tresillo, unhas persianas a medio baixar e unha mesiña cun chupito de licor café ou unha cervexa encima. Sucedía que os ardores competitivos da mocidade ía deixando paso ós sosegados praceres do adulto. Era a época de Perico Delgado, a do irlandés Stephen Roche e a daquel par de holandeses, Jan Theunisse e Steven Rooks, que tanto me gustaban. Logo viñeron os gloriosos cinco anos de Indurain, quen fixo máis polo coñecemento da xeografía francesa en España ca miles de profesores do ramo. E algúns ata collemos os coches para visitar aqueles santuarios dos Alpes e dos Pirinéos, tantas veces vistos coma imaxinados, pero nunca pisados. Non obstante, despois da cansada viaxe, a maioría concluímos que nada coma o sofá e a televisión para desfrutar do Tour como é debido. E nesas seguimos.
O sábado pasado comezou a 102ª edición da carreira, en Holanda. E, ata o de agora, estanse cubrindo as expectativas de xeito sobresaínte: magníficas paisaxes –que gran desenrolo se observa en Holanda, e en Bélxica, e que coidadas e traballadas están as terras…-, multitude de afeccionados nas estradas e circunstancias de carreira apaixonantes. Eu ata pediría algo máis de tranquilidade na primeira semana, pois espertar dunha boa sesta cando os ciclistas xa pasaron a meta tamén forma parte do ritual do seguidor televisivo do Tour. Pero o gran espectáculo da épica do ciclismo, por moitos motivos incomparablemente superior á da maioría dos deportes, chegará nas míticas cumes alpinas e pirenaicas. E aí estaremos, tumbados no sofá, coa cervexa fresquiña ó alcance da man e coas persianas a medio baixar, cumprindo coma cada ano con esta devoción que tanto acougo lle dá á vida, tan dada de por si a perdelo.

Artigo publicado no diario La Región o venres 10 de xullo do 2015


domingo, 12 de julio de 2015

Anuncios


A maioría da xente achaca gran parte dos males sociais á ruindade dos políticos. A pobreza, a desigualdade, o paro, …, todo sería por causa dos políticos. Pero resulta que nunha sociedade democrática os políticos nin caen do ceo, nin soben do inferno: son elixidos polos mesmos cidadáns que os inxurian. É dicir que, en última instancia, os verdadeiros culpables dos males serían os propios cidadáns, cando elixen ós que non deben. Pero, que leva a unha maioría a tirar pedras contra o seu tellado? Pois moi sinxelo: o elevado nivel medio de ignorancia e estupidez da xente, que se vén mantendo practicamente constante ó longo da historia –incluso é probable que teña aumentado algo nos últimos anos-. E iso para nada contradí o espectacular incremento do coñecemento científico e do desenvolvemento tecnolóxico nos últimos cen ou douscentos anos; porque o saber duns poucos resulta totalmente compatible coa ignorancia duns moitos; e porque un saber moi especializado pode ir acompañado dunha ignorancia bastante xeralizada. 
Polo tanto, estou plenamente de acordo con aquel personaxe de Camus que afirmaba que case todo o mal que existía no mundo viña da ignorancia. E os exemplos desa común burremia e dos seus devastadores efectos preséntanse por centos. Pero quero centrarme nun: na invasión do mundo da publicidade polos famosos. Collamos unha revista ou acendamos o televisor e por diante de nós comezará a pasar un desfile de estrelas, do cine (George Clooney, Nicole Kidman, Brad Pitt ….), da música (Beyoncé, Lady Gaga, Enrique Iglesias…), do deporte (Nadal, C. Ronaldo, Messi,…), todas convertidas en imaxe de desexo das marcas máis coñecidas. Son ídolos que levan un bo pico dos máis de 500.000 millóns de dólares –atención á cifra- que se gastan anualmente en publicidade no mundo. De feito, a maioría desas estrelas cobra moito máis por publicidade ca polo desenvolvemento da súa profesión; coma Nadal, que hai un par de anos gañaba 6 millóns de dólares nas canchas e 21 por dereitos de publicidade.
Que necesidade había de engordar aínda máis os astronómicos ingresos de todos estes archimillonarios? Ningunha. Con eses cartos poderían mellorarse as condicións de vida de centos de miles de traballadores do sector da publicidade, que tantas relacións ten co arte, e incluso aumentar o emprego; por non dicir que mesmo a calidade dos productos se beneficiaría, xa que hai sectores nos que o aumento de gastos publicitarios ten obrigado a recortes e despidos noutros apartados productivos, e non é raro o caso de empresas que gastan máis en publicidade ca na mesma producción. Pero claro, loitar contra iso sería espatelarse contra a parede da estupidez humana. 
Adam Smith, que non foi ningún revolucionario, senón o pai do liberalismo económico, xa se asombraba no século XVIII da cantidade de xente, a maioría pobre, dada a adorar a riqueza. E escribía: «Esta disposición a admirar, e case idolatrar, ós ricos e poderosos, e a desprezar ós pobres e ós humildes […] é a principal causa de corrupción dos nosos sentimentos morais»...
Eu, que creo nos xestos, sigo unha regra: por cada famoso que vexo anunciando algo, unha marca que non merco.  E congratúlame moito que Russell Crowe se negue a facer publicidade: penso se nesa rebeldía non residirá a capacidade que ten este actor para encher a pantalla como só a enchían os grandes e indómitos actores de antes…Que, por certo, tampouco anunciaban capuchinos, nin perfumes nin calzonzillos.

Artigo publicado no diario La Región o sábado 4 de xullo do 2015

martes, 7 de julio de 2015

Guerra Fría

Unha guerra declárase cando menos se pensa. Esta xa levaba algún tempo declarada, pero non lle fixen caso ata que fun vítima dela. Sucedeu o venres á tardiña, cando me dirixía como cada día ó bar que frecuento. Aínda debiamos estar cerca dos 30ºC e sorprendeume ver a un grupo de asiduas botando a ritual partida de brisca fóra do local, á sombra dun parasol de Coca-Cola. Cando me interesei pola razón do seu exilio, fixéronme saber que dentro non se paraba co frío. Porque o bar, digámolo, ten aire acondicionado. Pero eu aventureime a entrar. Ó pouco xa comprobei nas miñas costas que as mulleres non mentiran, e a piques estiven de saír; pero a presenza do amigo Manolo e esa tendencia natural miña a defender causas perdidas mantivéronme firme en territorio hostil.  E o caso foi que o meu amigo, que é pouco dado a levar a contraria, neste caso, compinchado coa camareira, levouma, o que prolongou de forma indebida a miña permanencia naquela cámara frigorífica disfrazada de cafetería. Eu defendía o dereito das asiduas clientas a non pasar frío, e solicitei un armisticio con temperatura mínima de 25ºC. Pero non se me concedeu; o dúo contrincante non estaba disposto a limitar o libre dereito dos que preferían o fresco, establecido pola camareira en 20ºC. Tiven que botar man da teoría cinética dos gases, da diferenza entre calor e temperatura, dos principios da termodinámica, da definición de entropía e ata da carteira, para lograr un modesto empate. E aínda así, teño que confesar que o termostato non se moveu dos 20ºC, que o Manolo só me concedeu que nas Canarias non facía frío, e que as miñas defendidas remataron a partida fóra…  Consecuencia desa cruenta batalla foi unha rinitis que me tivo toda a noite moqueando e unha otitis no oído dereito que me deu a oportunidade de aprender o que se sinte cando te torturan pinchándote cun alfinete nun oído. Pero a cousa, segundo me dixo logo un médico amigo, podía ter sido peor; estes arrefriamentos por aire acondicionado tamén adoitan dar en lumbalxias, e ás veces ata en pulmonías.
O sábado pola mañá, algo aliviado da rinitis, pero co oído aínda taponado e doente, ó almorzar puxen a radio, como teño por costume. Souben entón, a través do oído esquerdo, que a guerra do aire acondicionado estaba no seu punto álxido, o que significaba que o noso non fora máis ca unha das múltiples batallas que se libraban no país. Polo que puiden escoitar, esta guerra causa estragos cada verán en múltiples empresas e locales públicos, e non só polas baixas médicas que produce, senón polo que envelena as relacións entre compañeiros. Pero o que máis me animou a non renderme foron as declaracións  dun ergonomista que defendía que no norte de España, salvo en casos excepcionais, o aire acondicionado resultaba totalmente innecesario.
Foi así que reforzado nos meus argumentos, mal como puiden, presenteime outra vez no campo de batalla. Agora ía armado co RD 1826/2009, que establece non baixar de 25ºC co aire acondicionado en edificios de uso público, coa gravación da intervención do ergonomista e ata coa última encíclica do Papa Francisco sobre o medio ambiente, porque o aire acondicionado tamén contribúe ó quecemento global. Pero o inimigo non se presentou. A camareira librara e o Manolo, solteiro e sen compromiso, trasnoitara e só se erguera para xantar. Así que pousei o armamento e pedín unha caña... Fóra do bar, o sol xa comezaba a pesar outra vez sobre a terra; mentres, dentro, cavilaba eu na pobreza da literatura e da vida nun mundo termostatado, colonizado polo aire acondicionado. 

Artigo publicado no diario La Región o sábado 27 de xuño do 2015.

miércoles, 1 de julio de 2015

As dúas Españas

Non existe metáfora máis productiva na historia contemporánea de España cá das dúas Españas. Si, a dos versos de Machado: «Españolito que vienes/ al mundo te guarde Dios./ Una de las dos Españas/ ha de helarte el corazón.». Son tan coñecidos eses versos que hai quen pensa que foi Machado o creador da metáfora. Pero non, o relato xa viña de vello: da división política que se producira trala Guerra da Independencia, co regreso de Fernando VII e a súa persecución implacable dos liberais, causa principal da ruptura política do país en dous bandos antagónicos, un tradicional e católico e outro liberal e progresista. Juan Van Halem, un militar liberal represaliado, xa escribía en 1826: «existen dos Españas que solo un gobierno equitativo podría reconciliar». Logo serían Larra, Balmes, Blasco Ibáñez, os que falarían das dúas Españas, antes ca Machado e os outros representantes da Xeración do 98, que foron os que popularizaron a metáfora. De tódolos xeitos, foi Ortega quen máis contribuíu á súa incorporación ó relato metahistórico: «dos Españas, señores, están trabadas en una lucha incesante...». A Guerra Civil sería para moitos a confirmación tráxica  do acertado da metáfora. Pero chegou a Transición, e con ela un novo relato: o da “reconciliación nacional”, un relato ilusionante que parecía ter soterrado o máis tráxico das “dúas Españas”. Non obstante, unha metáfora nunca se pode dar por morta. 
Coa crise foron bastantes os que recuperaron o relato das dúas Españas. Pero é unha equivocación entender unha metáfora coma unha lei inquebrantable: a fórmula pode ser a mesma, pero a realidade é cambiante, e, en consecuencia, a interpretación tamén. Non, xa non existen as dúas Españas de Larra, nin as de Machado, nin as de Ortega; tampouco creo que exista unha España de esquerdas e outra de dereitas, nin unha de nacionalistas e outra de antinacionalistas; nin, como se acaba de ver, unha do PP e outra do PSOE, nin sequera unha do Madrid e outra do Barça… Podemos seguir usando a fórmula, si, pero entendendo que estamos nun contexto totalmente diferente  e que tal uso sempre implica a simplificación dunha realidade máis complexa. 
Con todas esas prevencións, eu si aplicaría a mesma metáfora a dúas Españas que foron emerxendo nos últimos anos. Trataríase da dos achegados ós partidos con poder por unha banda, e da do conxunto do resto dos españois por outra. Os cidadáns da primeira, como cargos de partido ou como “amigantes” –lúcido neoloxismo acuñado recentemente por E. Lledó-, foron os que ata agora gozaron de todo tipo de beneficios: en forma de traballos e cargos para eles e para os seus; en forma de pagas e pensións de diverso tipo; en forma de subvencións ou exencións de pago en actividades varias; en forma de vantaxes ou privilexios dos que carecen os outros, etc., etc. Os da segunda son os que se limitan a pagar os impostos, reciben tarde e mal, e ás veces nunca, as poucas prestacións que lles corresponden, e ata se dan por satisfeitos cando non se senten perseguidos; porque en España a lei nunca deixou de verse como instrumento de castigo para os pouco afectos… E isto obsérvase moi ben nos concellos, e cánto máis pequenos mellor…Por iso sabemos tanto destas cousas os galegos.
As novas corporacións veñen de tomar posesión no medio dun ambiente ilusionado e rexenerador. Traen moitos proxectos, pero non se deberían de esquecer da obriga fundamental: soterrar á maior brevidade o monstro de tres cabezas –clientelismo, nepotismo e sectarismo- que levaba anos alimentando a partitocracia. Porque esa era a verdadeira ameaza da democracia española.

Artigo publicado no diario La Región o venres 19 de xuño do 2015.
.