sábado, 24 de diciembre de 2016

Informe PISA


Un dos temas máis debatidos estas últimas semanas nos medios foi o dos resultados das probas PISA. Non obstante, resulta curiosa a escasa participación do profesorado –xa non digamos do alumnado- en tales foros. Priman as opinións das firmas destacadas do periodismo e as dos especialistas en pedagoxía. E se as dos primeiros adoitan denotar un amplo descoñecemento da materia, as dos segundos acostuman moverse polos espazos etéreos da teorización, con escasa conexión coa realidade das aulas, talvez porque neste país a especialización pedagóxica ten ido unida con frecuencia ó abandono da traballosa práctica docente.

E o primeiro que habería que apuntar é que a educación non é unha magnitude física, polo tanto non se pode pretender medila coa mesma precisión cá lonxitude, o tempo ou a masa. Pero iso non obsta para que non conveña avaliala e incluso cuantificala. Agora ben, sen esquecer nunca o valor tan só indicativo dos resultados de tales cuantificacións.
As probas PISA admiten diversas críticas metodolóxicas, como resulta natural pola súa complexidade, pero son probas moi traballadas, talvez as máis traballadas deste tipo: de aí o seu prestixio mundial. Hai que saber, ademais, que só avalían tres áreas: lectura, ciencias e matemáticas, tratando de medir a capacidade dos rapaces de 15 anos para resolver situacións que se lles poderían presentar na vida adulta e que precisarían de tales habilidades. Todo iso con independencia do currículo que estudaran. Polo tanto, nada teñen que ver con outro tipo de probas máis relacionadas coa estrutura curricular e coa memorización de contidos, como por exemplo as de selectividade. Isto non significa que unhas sexan mellores ca outras. En todo caso, a información que aportan é complementaria.

Con respecto ós resultados de España e de Galicia direilles algo que quizais lles sorprenda: nin os de hai uns anos eran tan malos, nin os de agora son tan bos. Explícome. A puntuación media en calquera dos tres ámbitos establécese en 500 puntos, e os países con máis alta puntuación móvense arredor dos 550 puntos, mentres os peores andan arredor dos 350; e non estamos acostumados a esa escala. Tendo en conta iso, e transformando de xeito lineal os resultados á máis habitual escala 0-10, co cinco como nota mínima de aprobado, observamos que España moveuse en tódalas probas que participou entre 4,7 e 4,9 (4,8-5,0 OCDE) en ciencias, entre 4,3 e 4,9 (4,8-4,9 OCDE) en lectura, e entre 4,2 e 4,5 (4,8-4,9 OCDE) en matemáticas. Mentres, os intervalos de Galicia foron: 5,6-6,2; 4,5-5,9; 4,6-4,8. É dicir, España sempre anda raspando o suficiente en todo, en harmonía coa media da OCDE, e Galicia está un pouco mellor, chegando ata o ben en ciencias e lectura. Ademais, os resultados apenas teñen variado, e mantéñense practicamente estacionarios, excepto se acaso en lectura, onde se mellora en arredor dun punto. De tódolos xeitos, estamos na media da OCDE, e sen diferenzas significativas no apartado de ciencias –apartado que mereceu atención especial nas probas do 2015- con países coma Estados Unidos, Francia, Suecia ou Dinamarca. Alguén esperaba máis?

Un apunte final. Entre os centos de conclusións que se aportan nos voluminosos informes PISA, chama a miña atención a que atopa unha relación inversa entre os resultados e o volume de deberes. É dicir: a máis deberes peores resultados. E nós somos campións en deberes! Pero, como baixar o volume de deberes? Moi fácil: eliminando contidos. Cantos? Eu proporía un 50%, e ademais reducir materias. Pero eu estou na onda de Montaigne, e Montaigne nunca gozou de moitas simpatías en España.


Artigo publicado no diario La Región o domingo 18 de decembro do 2016

sábado, 17 de diciembre de 2016

A árbore da ciencia


Descubrín a Baroja no instituto. Na antoloxía de textos literarios de Lázaro Carreter viña un fragmento de Las inquietudes de Shanti Andía, e como me gustara mercara o libro.  Pero despois, na universidade, apenas se lía novela española, salvo que foses de filoloxía. O que se levaba daquela era ler a Hermann Hesse, a Andre Gide, a Henry Miller, a Albert Camus… E cando regresei á narrativa hispana, coa carreira xa rematada, fíxeno coa xeración do 98, pero con Unamuno. A Baroja retomeino máis tarde, e creo que foi polo seu retrato. Lembrábame ó meu avó materno, o avó Emiliano, quen, coma o escritor vasco,  adoitaba ir enfundado nun pesado e deslucido abrigo, case sempre levaba a barba duns días e nunca espía a boina. Tamén compartía con Baroja  a expresión túzara e sombría, pero a luz da mirada delataba en ambos unha especial sensibilidade e un fondo oculto de tenrura e  romanticismo.

Celébrase este ano o sesenta aniversario da morte de Baroja:  faleceu o 30 de outubro do 56, por certo, dous días despois da primeira emisión de televisión en España, a efeméride que recordaba a semana pasada. E o caso é que non quería que rematase este ano sen escribir algo sobre el.

Teño pensado que se eu tivese algún tipo de xenio narrativo, que non o teño, Baroja debería ser o meu modelo. Pero non só por cuestión de gustos literarios, que tamén, senón porque, en boa medida, creo compartir con el o xeito de ver o mundo. Pode que algúns pensen que o mundo en xeral e España en particular cambiaron moito desde que Baroja escribiu. Si e non. É certo que nos aspectos estritamente materias o mundo de hai cen anos en pouco ou en nada se parece ó actual, pero nos ámbitos máis espirituais talvez non cambiamos tanto como pensamos. Ademais, os problemas de fondo de España veñen a ser os mesmos que Baroja denunciaba: inmoralidade e corrupción estendida na vida pública, unha base de inxustiza social alta e perenne, uns nacionalismos excluíntes que minan a realización do proxecto común, un sistema educativo ineficiente, un odio innato contra todo aquilo que é singular e diferente... En fin, todo iso que conduce a calquera español medianamente lúcido ó desencanto, ó pesimismo e ó illamento. Baroja escribía: «La preocupación ética me ha ido aislando del ambiente español, convirtiéndome en uno de tantos solitarios Robinsones con chaqueta y sombrero que pueblan las ciudades».

E sucedeu que canto máis foi coñecendo Baroja ó espírito humano en xeral, e os comportamentos sociais dos españois en particular, máis  pesimista se foi volvendo. Comprendeu que coa boa fe e coa verdade, nun mundo onde o que reina é a mentira, o egoísmo e o cinismo, non só non se consigue nada, senón que son esas virtudes as que impiden o trunfo de quen as practica. E ó final, tal como lera en Schopenhauer, comprobou que o coñecemento só lle engade dor ó individuo. Por iso, en El árbol de la ciencia, a súa obra mestra, que é novela imprescindible e en gran medida autobiográfica, o tío Iturrioz, home experimentado e de moito caletre, lémbralle a Andrés Hurtado, protagonista e arremedo de Baroja, como no Xénese  fala das dúas árbores do paraíso: a da vida, inmensa e frondosa, e a da ciencia, que non detalla como é, talvez por ser mesquiña e triste; e como Deus lle dixera a Adán que podía comer de todo o que alí tiña, excepto da árbore da ciencia, porque o día que comese dela morrería... Que vén a ser o mesmo que se pode ler no Eclesiastés, ese gran libro sapiencial da Biblia: «moito saber, moita molestia// e canta máis ciencia, máis sufrir.».

Aínda así, Baroja non renunciou ó coñecemento: pagou o alto prezo de resultar odioso a tódalas seitas e entre á felicidade dos animaliños e a insatisfacción dos sabios escolleu o último. 

Artigo publicado no diario La Región o domingo 11 de decembro do 2016

miércoles, 7 de diciembre de 2016

Historias da tele


Cúmprense agora sesenta anos de televisión en España. Na infancia  da miña xeración aínda era o aparato de  radio o que presidía boa parte da vida familiar, desde a cima dun aparador ou dunha repisa, na cociña ou no comedor. Pero a principios dos sesenta, entre a infancia e a adolescencia, descubrimos a televisión, o invento que acabaría expulsando á radio do seus domésticos altares.

A televisión chegaba oficialmente a Galicia no 61, pero iso foi nas cidades; á maioría da vilas non chegou ata  un par de anos despois. Lembro moi ben a primeira vez que a vin. Foi un domingo, calculo que do 63, no que tódolos rapaces de San Clodio, acompañados por padre Pedro, o frade do mosteiro que exercía de párroco, subimos ata a casa de don  José,  o cura da veciña parroquia de San Lourenzo da Pena. A reitoral de San Lourenzo, hoxe arruinada, era fermosa, e estaba situada xusto por debaixo da igrexa parroquial, dominando coa vista boa parte daquel traballado Ribeiro de Avia. Naquela casa, sentados no chan de madeira dunha sala grande, e vixiados  pola criada do señor abade, non fose que se nos ocorrese tocarlle ó valioso aparello, contemplamos o primeiro programa de televisión das nosas vidas. Chamábase “Escala en Hifi”, e era un programa musical, que nos gustara; pero aínda nos gustaran máis os anuncios, principalmente os de electrodomésticos: estufas “Corberó”, neveiras “Kelvinator”, televisores “Werner”, ..., enxeños todos moi desexados pero que aínda ninguén posuía nas aldeas.

Os cafés de Leiro deberon de poñer a televisión no ano 65, porque no 64, cando a final de España con Rusia, aínda non a tiñan. Aproveitando aquel evento, o Sr. Bernardino “O Camba”, dono do cine, colocara unha antena no piñeiro máis alto do Coto de Gaio e trouxera un televisor para poñer o partido. Creo que a entrada custara unha peseta, non me lembro ben, pero o que si lembro é que na pantalla víase máis a neve da pésima sinal que chegaba ó fondo do val cós xogadores dos equipos. Pero a xente saíra contenta: gañara España.

Onde xa daquela se vía ben a televisión era nos pobos altos: en Lebosende, en Cenlle, no Carballiño; porque collían mellor a sinal de Santiago. Por entón, eu ía andando tódolos sábados a Lebosende á tenda de meu tío Eduardo, para ver “El Virginiano”, “Cesta y Puntos” e “Perdidos en el Espacio”, esta última a miña serie favorita. O malo era que acabada de noite, e despois pasaba bastante medo baixando ás escuras pola verea de volta á casa. Desde mediados dos sesenta tamén se podía ver a televisión no cámping de Leiro, pero o barullo da cafetería facía imposible seguir calquera serie ou película, salvo cando pasaban “Viaje al fondo del mar”, ós domingos pola tarde; esa serie conseguía algo milagroso: que todo o mundo quedase atento e calado, incluso os xogantíns do subastado. Teño cavilado nese misterio, e creo que se debía ó característico ping.., ping.., ping... do sonar do submarino da serie, que nunca deixaba de soar.  Alá polo 68, a miña tía Irene mercou a terceira televisión de San Clodio (a primeira trouxéraa de Estados Unidos don Pepe “O comandante”, e a segunda mercárana os frades do convento). Era a época de “Galas del Sábado”, pero o que eu quería ver eran as series que poñían ó rematar as galas: “Ladron sin destino”, “El hombre del maletín”, “Los intocables”; non obstante, poucas veces estaban meus tíos dispostos a permanecer erguidos ata tan tarde, e menos a seguir gastando butano na catalítica...

A principios dos setenta, por fin, chegou a televisión á nosa casa. Pero eu xa comezaba a mocear, e, en consecuencia, xa perdera gran parte do meu interese pola tele.

Artigo publicado no diario La Región o domingo 4 de decembro do 2016